تذکرة الحضرات (داستان آن شیخ که ...)

سالها
پیش، یکی مرد دهاتی پسرش را پی تحصیل به یک حوزه ی علمیه فرستاد که با علم
شود، عاقل و هشیار شود، مخزن اسرار شود، با همگان دوست شود، یار شود، همدل
و غمخوار شود، خوب و بد زندگی و رسم ادب ورزی و اخلاص بیاموزد و فرزانگی و
صدق و صفا پیشه نماید.

پس
از چند صباحی پسرک، شیخ شد و  میوه ی بر شاخ شد و پخته شد و خام شد و باد
شد و باده شد و جام شد و گِرد و گلندام شد و ثقة الاسلام شد و حجة الاسلام
شد و  صاحب صد نام شد و پیش خودش، مرتبه اش تام شد و قبضه ای از ریش به
خود نصب نمود و سرش عمامه ی پرپیچ نهاد و شنلی بر تنش انداخت و دمپایی
نعلین به پا کرد و سپس عزم وطن کرد که ملای ده خویش شود، خمس و زکات از
فقرا و ضعفا، جذب کند، جن و پری از دلشان دفع کند، همدم خانان شود و محرم
جانان شود و بار دل مردم نادان شود و این شود و آن شود و با کلک و حیله
گری، بر همگان برتری و سروری و سرتری و رهبری و مهتری و بهتری خویش مسلم
بنماید.

باری،
گویند که در روز نخستین که پسر وارد ده شد، در آن هلهله و ولوله و غلغله و
شور و شررها که به پا بود، پدر جَست و دو تا مرغ که در خانه خود داشت به
پای پسرک ذبح نمود و به زنش داد که آنرا بپزد تا که ز فرزندِ سرافراز و
خوش آواز و پرآوازه، پذیرایی جانانه نماید.

پیش
از آغاز غذا آن پسرک خواست که نزد پدر و مادر خود چشمه ای از قدرت علمیِ
الهی و توانایی فکری که در او جمع شده بود هویدا بنماید. چنین بود که از
آن پدر و مادر فرتوت بپرسید که در سفره ما چند عدد مرغ نهادید؟ بگفتند که
البته دوتا مرغ. پسر جان! چه سوالی است؟ هرآنچیز عیان است چه حاجت به بیان
است؟

پسر
گفت  که ها! فرق نگاه کسی از اهل خردمندی و فرزانگی همچون من  و یک عده
عوام همچو شماها به همین است که از منظر علمی، هرآیینه در این سفره سه تا
مرغ سوخاری بنهادید ولی علم ندارید و سپس چند عدد سفسطه و مغلطه و شعبده
بازی  کلامی و زبان بازی پی درپی و لفاظی پیچیده و بی پایه به هم بافت، و
اینگونه نشان داد که از منظر تحقیقی و تعلیمی و علمی، در آن سفره سه تا
مرغ مهیاست، و این از برکت های خردمندی و علم است.

پدر
پیر کز آن سلسله الفاظ و عبارات پریشان شده بود، از سخن آخر فرزند خودش
شاد شد و گردن پرموی و سِتبرِ پسرش را بنوازید و به او گفت که احسنت بر
این حُسن و کرامات تو فرزند که با این سخنِ پر برکت ، مشکل تقسیم دوتا مرغ
برای سه نفر یکسره حل گشت. پس این مرغ برای من و آن مرغ دگر نیز برای ننه
ات. مرغ سوخاری شده ای نیز که با علم و کرامات تو اثبات بگردیده، خودت میل
نما.

اینچنین بود که آن شیخ، ادب گشت و بدانست که مرغی که از آن علم و کرامات شود ساخته، جز ضعف دل و سوزش ماتحت، اثری هیچ ندارد.