صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

     در معارف اسلامی هر روزی که در آن گناه صورت نگیرد عید است; امام صادق (ع) می فرماید: "کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید". هر روزی که در آن گناه نشود آن روز برای انسان عید است " اما در طول سال چند عید وجود دارد که از ویژگی خاصی برخوردارند مهمترین آنها عید فطر و عید قربان است این دو عید آثار و برکات زیادی دارد به ویژه برای کسانی که یک ماه روزه گرفته و به عبادت پرداخته اند و نیز کسانی که عید قربان توفیق حظور در خانه خدا را داشته اند. روز ولادت پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام نیز از عیدهای اسلامی به شمار می آید.

با استفاده از بیانات عارف کامل و عالم عامل میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب ارزشمند"المراقبات" پیرامون عید فطر سخن می گوئیم. بحث در این باره را در چند محور پی  می گیریم:

    1- عید چیست و چه روزی است؟

     ایشان در این باره چنین می گوید:

     "عید روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده و ویژه هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته است و آنان را اجازه داده است تا در این روز در حضرت او گرد آیند، بر خان کرم او بنشینند، ادب بندگی یه جای آرند، چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند … "(1)

     2- عید و انواع روزه داران

     آن بزرگوار روزه داران در ماه مبارک رمضان را پنج گروه می داند که به تبع آن کسانی را که در روز عید گرد می آیند نیز به پنج گروه تقسیم کرده است:

     "ماه رمضان میدان مسابقه‌ای است که خداوند برای بندگانش فراهم کرده تا در آن به مسابقه عبودیت و بندگی پردازند و در روز عید برای دریافت جایزه و پاداش نزد او گرد آیند و همانگونه که در پایان هر مسابقه ای شرکت کنندگان در چند گروه جای می گیرند روزه دارانی که در روز عید گرد می آیند نیز چند گروهند:

     1-گروهی که روزه را تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن می دانسته و به همین بسنده می کرده اند و آن را خدمت و طاعت و بلکه منت می پنداشته اند و با دروغ و یاوه و تهمت و … روزه خویش می شکسته اند. چون روزه این گروه مورد پسند خدا نیست; از این رو اینان را از عید بهره چندانی نیست، مگر اینکه از روی حسن ظن به رحمت خدا عید گیرند که در این صورت بعید نیست که خداوند به هنگام بخشش جایزه ها آنان را نیز زیر پوشش کرم خویش جای دهد.

     2-گروهی که دریافته بودند که روزه چون دیگر تکالیف منتی است که خداوند بر بندگان خود نهاده است و دانسته بودند که روزه آنگاه روزه است که افزون بر پرهیز از خوردن و آشامیدن با پرهیز از گناه و ناروایی نیز همراه باشد با این همه گاهی اعضای خویش را پاس نداشته و با ترس و امید و خوف و رجا برخی از نارواها را انجام داده اند و مستحبات را نیز گاه که نشاطی داشته اند به جای آورده اند و هر گاه نشاطی نداشته اند رها ساخته اند.

     اینان با حالتی آمیخته از خوف و خجالت و امید در عید گرد آمده اند. اینانند که خداوند به بخشش و بخشایش و تبدیل سیئات به حسنات بشارتشان داده و بر عبادت و طاعتشان بیش از آنچه چشم دارند; ثواب و جایزه خواهد داد.

     3-گروهی که روزه گرفته اند اما از سر عادت و از روی غفلت و در ماه رمضان نیز چون دیگر ماهها از غفلت و معصیت پرهیز نداشته اند و همان گونه که روزه شان از روی عادت بوده از روی عادت برای عید نیز آمده اند. کار اینان را باید به خدا وانهاد. شاید به دلیل حضورشان در عید و یا به طفیل اعمال نیک و ارجمند دیگر، خدای بر آنان رحمت آرد و از بخشش و بخشایش خویش بی بهره شان نسازد و شاید بدکاریشان آنها را از رحمت خدا دور دارد و خسران و زیان نصیبشان شود.

     4-گروهی که فرمان خدا به روزه و عبادت را با گوش جان شنیده اند و برای انجام درست و شایسته آن تمام تلاش خویش را به کار گرفته اند و تنها به انجام پاره ای از عبادات و اعمال ماه خشنود نشده اند و برای دستیابی به همه آنها از هیچ کوششی دریغ نکرده اند با این همه این ترس و نگرانی را داشته اند که مبادا در ادای وظیفه شکر، کوتاهی کرده باشند.

     اینان آنانند که خداوند عبادت و عملشان را می پذیرد; تلاش و کوشششان را ارج می نهد; با انواع کرامات و عنایات پاداششان می دهد و با افزون سازی هدیه ها و بخشش ها گرامی شان     می دارد.

     5- گروهی که لذت دعوت خدا چنان سرمستشان ساخت که رنج گرسنگی و بیداری را از یاد بردند و ندای خدای را عاشقانه و مستانه پذیرا شدند و دعوت او را از روی شوق و شکر و از ژرفای جان و دل پاسخ دادند، با ایثارگری و جانبازی حجابها از میان برداشتند، با نزدیکی به خدا به مراد خویش رسیدند و خود را در خدا فانی کردند. اینانند که خداوند به زیبایی و زیبندگی می پذیردشان به خویش نزدیک نزدیک می سازد و از جام وصال می نوشاندشان" (2)

     3- برخی اعمال شب عید فطر

     برای اینکه در روز عید به ثواب و جزای اعمال ماه مبارک رمضان نائل آییم لازم است در شب عید اعمالی را انجام دهیم تا مورد لطف خداوند در روز عید قرار بگیریم. عبادت شب عید بس ارجمند و از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا علاوه بر اینکه امام سجاد (ع) آن را هم‌سنگ شب قدر دانسته زمان پایان کار و شب مزد نیز می‌باشد.

     اعمال شب عید:

     1-غسل کردن به هنگام غروب

     2-استهلال (دیدن ماه) و خواندن دعای ویژه ای که در این باره در صحیفه سجادیه آمده است.

     3-توسل به خفیر و صاحب معصوم شب.

     مهمترین عمل در این شب این است که به خفیران و صاحبان معصوم شب پناه بریم و با اصرار از آنان بخواهیم تا اعمال ماه ما را نیکو سازند و از عیب و آفت بپیرایند و از خدا به شفاعت بخواهند تا ماه رمضان آینده و بلکه تا پایان عمر به خیر و صلاح، توفیق و یاریمان دهند.

     4- احیا و شب زنده داری این شب با به جای آوردن عبادت قلبی و بدنی

     5- کنار نهادن زکات فطر که به گواهی روایات مکمل روزه است و روزه بدون آن پذیرفته   نمی شود و نسبت آن به روزه مانند نسبت صلوات به نماز است وهمانگونه که نماز بی صلوات بر محمد و آل محمد پذیرفته و درست نیست، روزه نیز بی زکات فطره پذیرفته و درست نیست.

     6- زیارت امام حسین (ع) که از مهمترین اعمال این شب است.(3)

     4- برخی اعمال و وظایف روز عید

     1- توسل به صاحبان معصوم روز.

     2- غسل کردن به هنگام فجر

     3- به قصد اطاعت خدا که روزه این روز را حرام نموده با یکی دو خرما افطار کند و خویش را برای رفتن به نماز عید و حضور در محضر خدا آماده سازد و به هنگام رفتن دعاهای ویژه را بخواند که در آنها از امام زمان (عج) و توسل و توجه به ایشان یاد شده است. به مضمون دعاها نیز بیندیشد که رفتن به نماز را رفتن به حضور خدا شمرده اند". (4)

     5- آداب و ویژگی های نماز عید

     آن عارف بزرگوار درباره نماز عید چنین بیان می کند:

     "بجاست که نماز عید را نه زیر سقف که زیر آسمان و نه روی فرش که روی خاک به جای آوریم از "زیر آسمان رفتن" زیر سایه خدا رفتن را قصد کنیم و "از فرش به خاک رفتن" را نماد از تکبر به تواضع رفتن و از خودبینی و خودپرستی به بی خودی و فنا رسیدن بشماریم; تا با این   شیوه ها نماز با توجه و تمرکز بیشتری همراه گردد. آنگاه با حالتی از بیم و امید و خوف و رجا بایستیم و تکبیر نماز گوئیم و چون در نماز عید بیش از هر نماز دیگری به تکبیر توجه شده است; بکوشیم تا تکبیرمان هر چه بیشتر از روی زنده دلی و آگاهی و از سر صدق و هوشیاری باشد و از دلمردگی و غفلت زدگی بپرهیزیم. مبادا سخن امام صادق (ع) درباره مان راست آید آنجا که فرمود: "چون بنده ای به زبان تکبیر گوید و خدا بداند دلش زبانش را گواهی نمی کند و بر سر او فریاد  می کشد: دروغگو! مرا گول می زنی؟ به عزت و جلالم سوگند تو را از شیرینی یادم و از سرور مناجاتم بی بهره می سازم واز قرب و وصالم دور می دارم" (5)

     این بحث را با ذکر روایتی به پایان می بریم:

     "روز عیدی حضرت مجتبی (ع) مردی را سرگرم بازی و خنده دید به اصحاب خویش روی کرد و فرمود: خداوند ماه رمضان را میدانی ساخته تا بندگانش در آن به مسابقه عبادت و طاعت پردازند در این مسابقه گروهی پیشی گرفتند، برنده شدند و رستگار گشتند و گروهی پس افتادند باختند و جز خسارت حاصلی نبردند. پس شگفتا شگفت از کسانی که در چنین روزی – روزی که نیکوکاران و بلند همتان پاداش و جایزه می گیرند و مقصران و سست همتان خسران می بینند – چنین به خنده و بازی سرگرمند"(6)

1- سلوک عارفان ترجمه المراقبات فی اعمال السنه ص 273

2- همان مدرک ص 274 با تلخیص

3- همان مدرک ص 277 با تلخیص

4- همان مدرک ص 280 با تلخیص

5- سلوک عارفان ترجمه المراقبات فی اعمال السنه ص 301 با تلخیص

6- همان مدرک ص 273