نکته مهم در پیشگیری بموقع از عوارض اسهال های حاد عفونی، تشخیص آنهاست.

این نوع اسهال ها به دلیل شدت و طولانی بودنشان، بدن را در معرض خطرکم آبی جدی قرار می دهد. همچنین اغلب اسهال های عفونی با تب، درد شکم و استفراغ همراه است.

معمولا این نوع اسهال ها تحت تاثیر عوامل باکتریایی ایجاد می شوند، اما ویروس ها و انگل ها نیز می توانند در بروز آن نقش داشته باشند.

البته خیلی ها به اشتباه تصور می کنند هنگام ابتلا به اسهال باید بلافاصله با مصرف دارو جلوی آن را گرفت، در حالی که اسهال به نوبه خود یک واکنش مثبت از سوی سیستم ایمنی بدن برای دفع عامل میکروبی بیماریزا تلقی می شود و به گفته دکتر ستار جعفری، متخصص بیماری های گوارشی، اسهال، نوعی مکانیسم دفاعی روده است که به واسطه آن حرکات روده تشدید می شود تا عامل بیماریزا از روده دفع شود.

با این توضیح شاید کنترل کردن اسهال حاد، خیلی به نفع بیمار نباشد، یعنی باعث شود عفونت داخل روده بماند و جذب خون بشود.

اسهالی که عفونی می شود

اسهال های عفونی معمولا بیش از دو هفته تداوم پیدا می کند که نزدیک به 90 درصد این نوع اسهال ها ناشی از عوامل باکتریایی است و در بقیه موارد ویروس ها و انگل نیز در بروز آن دخیل است.

دکتر جعفری درباره عوامل موثر در بروز اسهال عفونی می گوید: به دنبال بروز این نوع اسهال ها، عوامل میکروبی، بافت روده را خراب می کنند یا به طور مستقیم با تولید سمومی به تخریب بافت روده منجر می شوند.

 از جمله مهم ترین عوامل باکتریایی که به اسهال عفونی منجر می شود، می توان به باکتری ایکولای (میکروب عامل اسهال خونی و وبا) و سالمونلا (عامل مسمومیت غذایی) اشاره کرد.

ویروس هایی چون ویروس سرماخوردگی هم می تواند با عوارضی چون اسهال در بیمار همراه باشد. انگل ها نیز می توانند به بروز اسهال عفونی در بیمار منجر بشوند.

البته گاهی اسهال به عنوان یک علت ثانویه در اثر مصرف برخی داروها از جمله آنتی بیوتیک ها بروز پیدا می کند. مواجهه با سمومی چون حشره کش ها و آفت کش ها نیز با اثراتی که بر سیستم گوارشی می گذارد، می تواند به بروز اسهال منجر شود، اما نکته مهمی که نباید از خاطر برد آن است که بیشتر عوامل عفونی اسهال از راه دهانی منتقل می شود، یعنی مصرف آب یا غذای آلوده به مدفوع انسان یا حیوان مبتلا به عامل بیماریزا می تواند شخص را به اسهال مبتلا کند.

اسهالی که خود به خود خوب می شود

حال شاید بپرسید کدام دسته از اسهال های عفونی باید درمان شود و کدام یک بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می یابد؟

دکتر جعفری در پاسخ می گوید: در شرایطی که فرد تهوع و استفراغ نداشته باشد، با مصرف مایعات و بویژه محلول او آر اس (ORS) می تواند با کم آبی ناشی از اسهال مقابله و به این ترتیب تا خروج عامل عفونی از روده ها از درمان دارویی خاص دیگری اجتناب کند.

در چنین شرایطی دفعات اسهال باید طی 48 تا 72 ساعت کاهش یابد و رو به بهبود رود، اما اگر تغییری در شدت اسهال در بیمار حاصل نشود، به بررسی بیشتری نیاز خواهد داشت.

همچنین اسهال خونی به بررسی بیشتری از طریق آزمایش مدفوع نیاز دارد. بعلاوه بروز اسهال در سنین خیلی پایین یعنی نوزادان و در کهنسالان باید مورد بررسی و درمان دارویی قرار بگیرد.

کسانی هم که همراه با اسهال، درد شدید در ناحیه شکم دارند، یا سیستم ایمنی شان ضعیف است، شیمی درمانی می شوند، یا داروهای خاصی از جمله داروهای روماتیسمی مصرف می کنند، باید به درمان سریع اسهال اقدام کنند.

پس وقتی اسهالی خیلی شدید همراه با استفراغ و بیش از دو هفته نیز طول کشیده است و با عوارضی چون کاهش وزن همراه باشد، شخص را به دلیل شدت زیاد از خواب بلند کند یا در فردی بروز کند که سابقه بیماری های گوارشی بدخیمی در خانواده اش وجود داشته باشد، باید مورد پیگیری دقیق پزشکی قرار بگیرد.

جلوی بروز اسهال را بگیرید

بی شک رعایت بهداشت فردی مهم ترین عاملی است که باید در پیشگیری از بیماری های عفونی دستگاه گوارش در نظر گرفته شود.

دکتر جعفری در این باره توضیح می دهد: از آنجا که اصلی ترین راه انتقال باکتری ها، ویروس ها و انگل ها، دهان است.

شستن دست ها با آب و صابون پس از دستشویی و در مورد کودکان دبستانی پس از بازگشت از مدرسه می تواند در پیشگیری از انتقال عوامل بیماریزا بسیار موثر باشد.

همچنین ضدعفونی کردن میوه ها، بویژه صیفی جات و سبزی ها قبل از مصرف، از مواردی به شمار می رود که رعایت کردن آن باعث کاهش بروز بیماری اسهال در فرد می شود.

همچنین متخصصان بیماری های عفونی با توجه به احتمال بروز اسهال های عفونی از طریق گوشت و فرآورده های گوشتی، رعایت بهداشت گوشت، بویژه گوشت مرغ را ضروری می دانند.

بر این اساس، رعایت نکاتی چون شستن گوشت قبل از مصرف، جدا کردن گوشت های خام از پخته و دیگر مواد غذایی پخته و همچنین جدا کردن مواد غذایی پخته با خام بسیار اهمیت دارد. مواد غذایی پخته را نیز باید حتما در یخچال نگهداری کرد.

دکتر زهره آذرکار، متخصص بیماری‌های عفونی نیز در این باره می گوید:

«با توجه به فصل تابستان و افزایش فعالیت برخی میکروب‌ها در این فصل، شاهد شیوع بیشتر ابتلا به اسهال در بین کودکان هستیم.

اسهال بیماری است که نباید با دارو جلوی آن را گرفت، یعنی نباید از داروهایی استفاده کرد که اسهال بیمار را کم کند.

اسهال فعالیت دفاعی بدن در برابر میکروب وارد شده به بدن است. در موقع اسهال حرکات روده به دلیل خارج کردن میکروب‌ها افزایش پیدا می‌کند که اگر با دارو جلوی حرکات روده گرفته شود باعث باقی ماندن میکروب در روده شده که در این صورت میکروب تهاجم یافته و وارد سیستم خونی می‌شود و برای بیمار وضعیت وخیمی را ایجاد می‌کند.

اگر وزن مدفوع بیش از 200 گرم در روز شود یا تعداد دفعات دفع مدفوع افزایش پیدا کند یا قوام مدفوع شل و آبکی شود، به آن اسهال می‌گویند که انواع آن شامل اسهال حاد کمتر از دو هفته، مزمن بیش از چهار هفته، مداوم کمتر از چهار هفته است.

اسهال‌های عفونی بیشتر از نوع حاد هستند، اما اسهال‌های مداوم و مزمن معمولا علت غیرعفونی دارند و بیشتر به دلایل داخلی نقص آنزیم یا بیماری سرطانی یا بیماری‌های مزمن گوارشی ایجاد می‌شوند.

اسهال میکروبی در این فصل شایع‌تر است که ممکن است به شکل بیماری وبا خود را نشان داده که از مهمترین علائم آن اسهال شدید و ابکی است که ممکن است به دلیل از دست رفتن سریع آب و املاح بدن در کمتر از یک ساعت منجر به مرگ شود.

اسهال خونی نیز به دلیل تهاجم میکروب‌ها به روده صورت می‌گیرد که در مدفوع فرد خون خواهد بود.

اگر میکروب وارد شده به بدن به مخاط روده وارد شود، اسهال آبکی به اسهال خونی تبدیل می‌شود.

اسهال های مسافرتی که بیشتر علت میکروبی دارند،

به دلیل رعایت نکردن اصول بهداشتی یا استفاده از غذاهای غیرمطمئن ایجاد می شود، چرا که میکروب در هوای گرم سریع تکثیر پیدا می‌کند.

اسهال ناشی از مسمومیت مواد غذایی جزو اسهال‌های حاد هستند که اسهالی گذرا بوده و با جایگزین کردن آب و الکترولیت بهبودی حاصل می‌شود.»