در سال‌های اخیر به دلیل اهمیت زیادی که مادران باردار برای سلامت جنین و نوزادشان قائل می‌شوند، آزمایش سلامت جنین اهمیت یافته است. یکی از این آزمایش‌ها سنجش وجود انگل توکسوپلاسما در بدن مادر است.

میزبان اصلی انگل توکسوپلاسما ـ که یک تک یاخته کوچک درون سلولی است ـ گربه خانگی است و به همین دلیل به بیماری توکسو پلاسموزیس، عنوان بیماری گربه داده اند.

خطر اصلی این بیماری، انتقال از مادر به جنین است که می تواند باعث ناهنجاری های مختلف چشمی و مغزی در نوزاد شود.

قسمت اصلی زندگی انگل ـ که دوره جنسی انگل و ایجاد تخم است ـ در بدن گربه صورت می گیرد. سپس تخم ها از مدفوع گربه دفع می شوند و به میزبان واسط می رسند.

گربه آلوده هر روز صد میلیون انگل را دفع می کند که در شرایط مساعد تا سال ها در خاک زنده می ماند.

انسان ها از طریق خوردن موادغذایی آلوده به مدفوع گربه یا خوردن گوشت دام مثل گوسفند که قبلا تخم های انگل را خورده و انگل در ماهیچه یا مغز دام کیست تشکیل داده، به این بیماری مبتلا می شوند.

در افراد عادی که ایمنی کاملی دارند، عفونت توکسوپلاسما بی علامت و محدود است و تا زمانی که ایمنی بدن مخدوش نشده باشد، مشکلی برایشان ایجاد نمی شود.

در افرادی که دچار نقص ایمنی می شوند، مثل بیماران مبتلا به ایدز یا کسانی که به خاطر سرطان شیمی درمانی می شوند، انگل موجود در بدن دوباره فعال می شود و ایجاد عفونت شدید می کند.

این عفونت به صورت التهاب مغز یا انسفالیت که با تشنج، کاهش سطح هوشیاری و سردرد شدید تظاهر می یابد، خود را نشان می دهد و بسیار شدید و خطرناک است.

مهم ترین نوع عفونت انسان ها با انگل توکسوپلاسما، عفونت مادران باردار است. اگر در فاصله شش ماه قبل از بارداری، خانمی آلوده به انگل توکسوپلاسما شود و بیماری بهبود یابد، دیگر مستعد دریافت عفونت در دوران بارداری نیست و به این ترتیب هیچ خطری نوزاد را تهدید نمی کند.

آنچه باعث خطر می شود، کسب عفونت مادر در دوره بارداری است که باعث سرایت انگل به نوزاد می شود. در مجموع یک سوم مادرانی که در دوران بارداری مبتلا به توکسوپلاسما می شوند، باعث عفونت جنین خواهند شد. عفونت مادر در چند ماه قبل از لقاح نیز سرایت به جنین را محتمل خواهد کرد.

جنین هایی که مادرشان اوایل بارداری دچار عفونت می شود، بیماری خیلی شدید مغزی و چشمی خواهند داشت و بسیاری از آنان قبل از تولد می میرند، ولی جنین هایی که در ماه های آخر بارداری مادرشان آلوده شده عموما سالم به دنیا می آیند و البته ممکن است دچار مشکلات ذهنی، تشنج و بیماری مغزی شوند.

از آنجا که بیشتر عفونت های مادران باردار مبتلا به توکسوپلاسما بدون علامت است، فقط انجام آزمایش در دوره بارداری احتمال ابتلای جنین را مشخص می کند و در صورت آلودگی نوزاد، اگر درمان بموقع صورت پذیرد و نوزاد آلوده تحت درمان دارویی با داروهای پریماکین، سولفودیازین و داروی جدید اسپیرامایسین قرار گیرد، مشکلاتی که ذکر شده برطرف می شود و نوزاد زندگی سالمی پیش رو خواهد داشت.

عوارض چشمی

توکسوپلاسموز ممکن است به چشم‌ها برسد. در این صورت به آن توکسوپلاسموز چشمی می‌گویند. در این موارد انگل توکسوپلاسموز در شبکیه قرار می‌گیرد و ممکن است سال‌ها بدون فعالیت باشد و به محض فعال شدن، به صورت زخم‌های چشم همراه التهاب، خود را نشان می‌دهد. توکسوپلاسموز چشمی ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

ـ کاهش نسبی دید یک چشم

ـ تغییر جهت دید یک چشم

ـ تیرگی عدسی چشم

ـ آتروفی چشم (کاهش سلول‌ها و بافت چشم شامل اعصاب چشم که باعث اتصال چشم به مغز می‌شود)

آنتی‌بیوتیک و استروئیدها برای درمان این زخم‌ها و جلوگیری از گسترش آنها تجویز می‌شود.

راه‌های پیشگیری

برای جلوگیری از توکسوپلاسموز رعایت موارد زیر ضروری است:

ـ هنگام باغبانی از دستکش استفاده کنید و پس از اتمام کار، دست خود را با صابون و آب ولرم بشویید.

ـ گوشت خام یا نیم‌پز استفاده نکنید. بخصوص گوشت بره را کاملا بپزید و از تست کردن گوشت قبل از پختن خودداری کنید.

ـ پس از پاک و خرد کردن گوشت، دست‌ها و تمام وسایل مورد استفاده را با دقت بشویید.

ـ سبزی و میوه‌ها را قبل از مصرف بدقت شست‌وشو دهید.

ـ از مصرف شیر و محصولات لبنی که پاستوریزه نیستند، خودداری کنید.

ـ به گربه‌های ولگرد دست نزنید.

ـ به گربه تحت مراقبت خود به جای گوشت خام، گوشت پخته یا کنسروی بدهید.

ـ خانم‌ها‌ی بارداری که در روستاها زندگی می‌کنند بهتر است در دوران بارداری از دست زدن به گوسفندان و بره‌های آنها خودداری کنند.

چگونگی درمان

در بیشتر موارد توکسوپلاسموز به درمان نیاز ندارد، اما درمان دارویی فقط در مواردی که علائم بیماری شدید است بخصوص در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، لازم است.

خانم‌های بارداری که برای اولین بار به این عفونت مبتلا می‌شوند بهتر است آنتی‌بیوتیک استفاده کنند تا از انتقال عفونت به جنین جلوگیری شود.

در مواردی که توکسوپلاسموز، خفیف و بدون علائم جدی باشد به درمان دارویی نیاز نیست و علائم خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در صورت تشخیص پزشک مبنی بر تجویز دارو، فرد سه تا شش هفته آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کند.

تشخیص بیماری در خانم‌های باردار

در خانم‌های باردار که مبتلا به توکسوپلاسموز می‌شوند انجام آزمایش‌های زیر انتقال عفونت به جنین را مشخص می‌کند:

آمنیوسنتز: در این روش که معمولا 15 هفته پس از بارداری انجام می‌شود، پزشک به وسیله یک سوزن نازک مقداری از مایع اطراف جنین را خارج می‌کند و برای تشخیص عفونت به آزمایشگاه می‌فرستد.

سونوگرافی: در این روش از طریق امواج فراصوت می‌توان از سلامت جنین آگاه شد. البته در مواردی که توکسوپلاسموز هیچ‌گونه علامتی ندارد، با وجود سالم بودن سونوگرافی، برای اطمینان از سلامت نوزاد باید آزمایش‌های لازم پس از تولد نوزاد انجام شود.

-----------------------------------------------------------------------------

منابع:

جام جم - دکتر رضا کریمی ، فوق تخصص بیماری های غدد

مجله سیب سبز