داروهای مرکب سرماخوردگی (تلفیق چند ماده موثر در یک دارو): بسیاری داروهای سرماخوردگی، ترکیبی از چند دارو هستند، این داروها در بازار، اسم‌های گوناگونی دارند: ادالت‌کلد، کلداستاپ و... مثلا حاوی یک ضداحتقان، یک آنتی‌هیستامین، یک ضدسرفه و یک ضددرد هستند (همه در یک قرص) اما هنگام مصرف این داروها باید دقت کرد وقتی چنین دارویی را می‌خورید، در واقع همه این داروها را با هم مصرف کرده‌اید در حالی که شاید نیازی به بعضی از آنها نداشته باشید...

برای عده‌ زیادی شروع پاییز یادآور شروع درس و مدرسه است، اما عده‌ای هم از آن با سرماخوردگی‌های متعدد یاد می‌کنند. در «درمانگاه» این هفته قصد داریم داروهای رایج یکی از شایع‌‌ترین بیماری‌ها در جهان را با هم مرور کنیم؛ سرماخوردگی.

سرماخوردگی نام چندان نگران‌کننده‌ای ندارد. اکثرا خفیف است و ظرف مدت کوتاهی درمان می‌شود، اما از آنجا که باعث غیبت‌های فراوان افراد سر کلاس‌های درس، محل‌ کار و... می‌شود، می‌توان گفت هزینه زیادی را بر جوامع تحمیل می‌کند. سرماخوردگی، مجموعه‌ای از علایم است که توسط یک نوع از هزاران نوع ویروس ایجاد می‌شود. بیش از صدها نوع ویروس عامل سرماخوردگی هستند و هرکدام از این ویروس‌ها فقط یک بار فرد را بیمار می‌کنند اما به دلیل زیاد بودن تعدادشان، فرد در طول عمر خود چندین و چند بار دچار آن می‌شود. بزرگسالان معمولا 3-2 بار در سال این بیماری را تجربه می‌کنند (که به وضعیت سلامت عمومی بدن، سن و در معرض ویروس بودن، بستگی دارد) اما در کودکان معمولا 12-8 بار در سال سرماخوردگی رخ می‌دهد. داروهای زیادی برای درمان سرماخوردگی ساخته شده‌اند اما باید گفت درمان مشخصی برای آن وجود ندارد و بیشتر داروها برای کم‌کردن علایم عمل می‌کنند. در اینجا به بعضی داروهای رایج اشاره می‌کنیم:

داروهای تب‌بر: تب، پاسخ بدن در مقابل ویروس‌ها و باکتری‌هاست و گاهی لازم است برای درمان آن دارو مصرف شود. بعضی داروها مانند استامینوفن، آسپیرین و ایبوپروفن هم آثار ضددرد و هم آثار ضدتب دارند اما اگر باوجود مصرف دارو باز هم تب وجود داشته باشد یا درجه بدن بالاتر برود یا اگر تب پیش از 3 روز طول بکشد، باید به پزشک مراجعه شود.

دارو برای رفع گرفتگی بینی: زمانی که بینی دچار احتقان (گرفتگی) شده باشد، داروهای ضداحتقان کمک خوبی هستند. آنها التهاب را در راه‌های بینی کم می‌کنند و اجازه می‌دهند فرد راحت‌تر از راه بینی تنفس کند. دو نوع داروی ضداحتقان وجود دارد:

ضد احتقان‌های خوراکی: قرص‌ها و شربت‌هایی مانند فنیل‌افرین و سودوافدرین ضداحتقان‌های خوراکی محسوب می‌شوند. این داروها آثار ضداحتقان خوبی دارند اما مانند همه داروها عوارضی هم دارند مثلا تهوع، گیجی و مشکل خواب. باوجودی که می‌توان این داروها را بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد اما بهتر است از داروساز داروخانه در مورد نحوه و مقدار مصرف آن سوال شود. افراد با فشارخون بالا، دیابت، مشکل قلبی و تیرویید هم بهتر است قبل از مصرف دارو با پزشک خود مشورت کنند. زنان باردار و شیرده نیز باید قبل از مصرف هر دارویی از پزشک یا داروساز اطلاعات لازم را کسب کنند.

اسپری بینی ضداحتقان (مانند فنیل‌افرین): در این روش دارو را مستقیم به داخل بینی اسپری می‌کنند و باعث کم‌شدن گرفتگی بینی می‌شود. این دارو نیز عوارضی مشابه نوع خوراکی آن دارد. به علاوه ممکن است باعث سوزش و خشکی بینی شود. مصرف اسپری‌های بینی ضداحتقان، نباید بیش از 3 روز پشت‌سر هم ادامه پیدا کند چون باعث بدتر شدن وضعیت احتقان می‌شود.

دارو برای رفع آبریزش بینی: اگر عطسه و آبریزش بینی داشته باشید، آنتی‌هیستامین‌ها (مانند کلرفنیرآمین) و دیفن هیدرامین موثر هستند. این داروها با مسدودکردن آثار هیستامین (ماده‌ای شیمیایی‌ که باعث عطسه و آبریزش می‌شود) در خشک‌کردن راه‌‌های بینی موثر هستند اما این گروه از دارو یک عارضه مهم دارند؛ خواب‌آلودگی، بنابراین بهتر است قبل از کارهایی که به تمرکز و دقت بالا نیاز دارند (مانند رانندگی) مصرف نشوند.

داروی ضدسرفه: دو نوع داروی ضدسرفه وجود دارد: سرکوب‌کننده‌ سرفه و خلط‌آور.

سرکوب‌کننده‌های سرفه: این داروها باعث توقف سرفه می‌شوند. معمولا داروی دکسترومتورفان به عنوان یک ضدسرفه اثر خوبی دارد. این دارو هم معمولا نیازی به نسخه ندارد اما لازم است در مورد نحوه و مقدار مصرف آن از داروساز اطلاعاتی به دست آورد. این دارو هم عوارضی دارد؛ مثل گیجی، تهوع و معده‌درد. اما اگر سرفه شما طولانی شد یا به دارو جواب نداد بهتر است به پزشک مراجعه کنید و سرخود دارو مصرف نکنید.

داروهای خلط‌آور(اکسپکتورانت): این داروها با نازک‌کردن مخاط، گرفتگی قفسه سینه را رفع و سرفه‌کردن را راحت‌تر می‌کنند (مانند گایافنزین). البته در بعضی داروهای ضدسرفه مخلوطی از هر دو نوع داروی ضدسرفه وجود دارد.

آنتی‌بیوتیک‌ها: مصرف آنتی‌بیوتیک در درمان سرماخوردگی اثری ندارد. چون سرماخوردگی یا بیماری ویروسی است و آنتی‌بیوتیک‌ها روی ویروس موثر نیستند.

 بهتر است دارو را طبق نیاز مصرف کنید. مثلا اگر فقط آبریزش بینی دارید، یک آنتی‌هیستامین کافی است یا اگر سرفه می‌کنید، یک داروی ضدسرفه به تنهایی مشکل را حل می‌کند. قبل از مصرف دارو روی جعبه آن را مطالعه کنید یا از داروساز سوال کنید که این دارو شامل چه موادی است. اگر علایم بیماری شما بهتر نشد به پزشک مراجعه کنید شاید دچار آنفلوانزا یا پنومونی شده باشید که علایمی مشابه سرماخوردگی دارند. بعضی داروهای سرماخوردگی به دو نوع داروی روز و داروی شب تقسیم شده‌اند. هر دو نوع این داروها معمولا مشابه هستند اما در داروهای روز، عوامل خواب‌آلود‌کننده (مانند آنتی‌هیستامین) وجود ندارد یا کمتر است تا فرد در طول روز دچار مشکل نشود و در عوض عوامل ضد تب یا ضد سرفه در آن موجود است، اما داروهای شب معمولا حاوی عوامل ضددرد و ضدتب و آنتی‌هیستامین است.

داروهای سرماخوردگی کودکان: مواد موثره داروهای سرماخوردگی کودکان، تقریبا مشابه داروهای سرماخوردگی بزرگسالان یعنی حاوی مواد ضددرد، ضدتب، آنتی‌هیستامین، ضداحتقان و ضدسرفه است اما با آنها تفاوت‌هایی نیز دارند. مثلا در داروهای سرماخوردگی کودکان، عوامل ضداحتقان کمتر به کار رفته است (چون آثار جانبی مانند خواب‌آلودگی دارد) یا مثلا آسپیرین در آنها وجود ندارد (چون می‌تواند باعث ایجاد مشکل‌هایی در کودکان شود). یکی دیگر از تفاوت‌های داروی سرماخوردگی کودکان با بزرگسالان در مقدار مواد موثره آن است. داروهای بزرگسالان، حاوی مقادیر استاندارد از هر ماده است که براساس وزن یک فرد بالغ (حدود 70 کیلوگرم) تعیین می‌شود اما تعیین اندازه دارو در کودکان سخت‌تر است و اغلب براساس سن و وزن کودک مشخص می‌شود. تفاوت دیگر در شکل داروی کودکان است. از آنجا که بلعیدن قرص برای کودکان کار سختی است، معمولا داروهای کودکان به اشکالی ساخته می‌شوند که مصرف آنها راحت‌تر باشد. مثلا داروهای مایع و قرص‌های جویدنی از معمول‌ترین اشکال دارویی کودکان است. به علاوه طعم داروهای کودکان معمولا متفاوت است و از طعم‌های میوه‌ای در آنها استفاده می‌شود. رنگ داروهای کودکان نیز اغلب متفاوت است و از رنگ‌های شاد و جالب‌توجه کمک می‌گیرند. داروهای سرماخوردگی کودکان گاهی می‌تواند باعث بروز مشکل‌هایی در آنها شود. معمولی‌ترین مشکل، مصرف بیش از حد و مسمومیت کودکان است. بنابراین داروهای کودکان را باید حتما با پیمانه مخصوص دارو اندازه‌گیری کرد تا مقدار آن حساب‌شده باشد. مصرف داروهای سرماخوردگی بدون نسخه و دستور پزشک، برای کودکان زیر 2 سال ممنوع است و هرگز نباید به کودکان کمتر از 2 سال، سر خود دارو داده شود.

داروهای گیاهی و طبیعی: افراد زیادی ترجیح می‌دهند هنگام سرماخوردگی، به جای مصرف دارو، از مواد طبیعی استفاده کنند. ویتامینc (که در بسیاری میوه‌ها و سبزی‌های تازه وجود دارد)، گیاهان دارویی (مانند گیاهان اکیناسه، «سرخارگل») و قرص‌های مکیدنی حاوی «روی» تا حد زیادی موثر هستند. عسل در کم‌کردن سرفه، آثار خوبی دارد. البته برای کودکان کم‌سن و سال توصیه نمی‌شود. برای رفع گلودرد، غرغره آب نمک اثر خوبی دارد به علاوه مصرف مایعات گرم مانند سوپ مرغ و چای هم توصیه شده است. مرطوب‌کردن هوا به کمک بخور نیز در مواقع گرفتگی بینی، کمک قابل‌توجهی به بیماران می‌کند.

در نهایت باید گفت، هیچ دارویی نمی‌تواند ویروس سرماخوردگی را از بین ببرد. به همین دلیل، افراد زیادی ترجیح می‌دهند در صورت سرماخوردن، با استراحت و صبرکردن، اجازه دهند که دفاع بدن ویروس را از بین ببرد.