احساس خشکی دهان گزروستومیا (Xerostomia) نامیده می شود. ولی خشکی دهان تنها یک نشانه است. با اینکه در اکثر موارد خشکی دهان ناشی از عملکرد غدد

بزاقی است ولی در مواردی نیز غدد بزاقی عملکردی بی عیب دارند و به همین دلیل باید با دقت بررسی صورت گیرد.

  مواردی مانند دهیدراسیون، مشکلات حسی مرکزی، عصبی و فیزیولوژیکی نیز می تواند موجب احساس خشکی دهان شود. تغییر ترکیب بزاق مهمتر از تغییر در مقدار بزاق است. به همین

دلیل مقدار کافی بزاق دلیل بر سلامت غدد بزاقی نیست. اولین قدم بررسی تاریخچه و سپس ارزیابی عمل غدد بزاقی و در انتها می توان از عکسبرداری، بیوپسی و ارزیابی آزمایشگاهی خونی نیز استفاده نمود.

علائم نارسایی غدد بزاقی:

علائم به دنبال کاهش میزان بزاق ظاهر می شود. بیماران از خشکی تمام سطوح بزاقی مانند گلو و دهان، اشکال در جویدن و بلعیدن و صحبت کردن شکایت دارند. بسیاری از بیماران برای

بلعیدن غذا مجبور به نوشیدن مایعات هستند و عده ای برای راحتی صحبت و بلعیدن غذا دائماً با خود مایعات حمل می کنند و اکثراً در حین خوردن غذاهای تند و پر ادویه دچار درد می شود.

تاریخچه:

تاریخچه حال و گذشته پزشکی گاهی و به راحتی علت خشکی دهان را هویدا می کند. مصرف بسیاری از داروها، بیماریها وحتی مکملهای غذایی سبب بروز خشکی دهان میشود. چنانچه 

تاریخچه علت رامشخص نکند یک بررسی دقیق تر الزامی است. گاهی خشکی دهان تنها در حین صحبت کردن یا غذا خوردن باعث آزار بیمار می شود در حالیکه در حالت عادی خواب یا

بیداری بیمار احساس خشکی دردهان ندارد که نشانه نقص عملکرد غدد بزاقی در حین فعالیت دهان می باشد.

همچنین سایر پوشش مخاطی مثل چشم، گلو و … باید بررسی شود که (خشکی در سایر مخاطات همراه با مخاط دهان دلیل بر بیماریهای سیستمیک همچون سندرم شوگرن می باشد).

معاینة بالینی: لمس غدد بزاقی طبیعی بدون درد است و حالت نرم و لاستیکی دارد و باید عاری از هرگونه توده سفتی باشد. اکثر بیماران مبتلا به نقص فعالیت غدد بزاقی غشاهای مخاطی خشکی دارند.

لبها: پر از ترک، رنگ پریده،‌ آتروفیک (ممکن است بیمار از چسبیدن لبها به دندانها شکایت کند)

مخاط باکال: رنگ پریده و موج دار

زبان: صاف و قرمز و خالی از پاپیلا

دندانها: پوسیدگی دندانها مخصوصاً سطح ریشه و اروژن (erosion) افزایش بی دلیل پوسیدگیهای دندانی و بیماریهای پریودنتالی می تواند ناشی از نقص عملکرد غدد بزاقی باشد.

ملاحظات:

عفونتهای کاندیدایی عموماً مشاهده می شود.

در بررسی نهایی برای خشکی دهان از رژلب و سوآپ استفاده می شود این دو تست بیانگر خشکی مخاطی هستند. دندانهای قدامی ماگزیلا نشانه ای بر کاهش بزاق می باشد. (در حالت

عادی مخاط ودندانها توسط بزاق خیس و تمیز می شود).

در نشانه دوم یک سوآپ بر روی مخاط باکالی دندانپزشک باید حرکت دهد. مخاط باکال خشک به سوآپ چسبیده و با آن حرکت می کند.

گاهی غدد بزاقی به علت التهاب یانئوپلازم متورم می شوند. غدد بزاقی اصلی به وسیله لمس بررسی می‌شوند تا از لحاظ وجود توده های سخت و ترشح بزاق ارزیابی گردند.

با دوشیدن مجرای غدد بزاقی طبیعی، بزاق از دهانة آن خارج شده قوام ترشحات نیز بررسی می‌شود. بزاق دوشیده شده باید شفاف، آبدار و زیاد باشد.

نقص مزمن غدد بزاقی

- بزاق غلیظ و کم عفونت باکتریایی غدد بزاقی

-در برخی موارد هم آلودگی بزاق دیده می شود و غدد بزاقی متورم و دردناک هستند.

در صورت مشاهده بزاق کدر همراه با بزرگی غدد بزاقی کشت بزاق توصیه می شود.

ارزیابی یک توده بزاقی و یا غده بزاقی متورم:

تومورهای غدد بزاقی معمولاً به صورت یک توده بی علامت در غده بروز می کند. در تومورهای خوش خیم کیستها خونریزی و عفونت ممکن است موجب درد شود. جهت بررسی اینگونه

ضایعات علاوه بر معاینه بالینی، تصویربرداری و بیوپسی نیز توصیه می گردد.

درمان خشکی دهان:

چهار روش درمانی برای افراد مبتلا به خشکی دهان وجود دارد:

1) درمان پیشگیری کننده

2) درمان نشانه ای

3) تحریک موضعی (Local) و یا تاپیکال (Topical)

4) تحریک سیستمیک غدد بزاقی

در صورت وجود بیماریهای سیستمیک درمان بیماری نیز از جمله روشهای درمانی محسوب می گردد.

1) درمان پیشگیرانه:

• فلوراید تراپی یکی از روشهای پیشگیری کننده پوسیدگیهای دندانی ناشی از خشکی دهان می باشد. متناسب با شدت بیماری روش و میزان مصرف فلوراید از روزانه تا هفتگی متفاوت می باشد.

• بیمار مبتلا باید از وضعیت بهداشت دهانی خوبی برخوردار بوده و هر چهارهفته توسط دندانپزشک معاینه شود. کاهش فعالیت بزاق ممکن است موجب افزایش رمینرالیزاسیون و سرعت

نابودی ساختارهای دندانی شود.

• استفاده از محلولهایی که موجب رمینرالیزاسیون می شود در چنین اشخاصی می تواند مفید باشد.

• عفونتهای دهانی از جمله کاندیدیاز در این بیماران شایع است ودر چنین مواردی داروهای ضدقارچ باید مصرف شود.

2) درمان نشانه ای:

• بهترین درمان نشانه ای نوشیدن آب است.

• انواعی از ژلها و محلولها برای این بیماران وجود دارد.

• بیماران باید از خوردن غذاهای پرادویه، الکل و پرشکر که به راحتی به مخاط آسیب می زند دوری کنند.

• مصرف Vit.E و کرمهای مرطوب کننده نیز توصیه می شود.

• استفاده از بزاق مصنوعی نیز توصیه می شود ولی در بیمارانی که هیچ فعالیت بزاقی ندارند چندان مفید نیست.

تحریک غدد بزاقی:

1- تحریک موضعی:

• تحریک غدد بزاقی از طریق جویدن و یا چشیدن مواد شیرین و ترش به راحتی انجام می شود. همراهی این دو روش در افرادی که غدد بزاقی نیمه توانا دارند مفید است.

• تحریک الکتریکی نیز علیرغم عوارض نامساعد خود گاهی اوقات مفید می باشد.

یک ولتاژ متوسط در زبان و کام می تواند موجب تحریک تولید بزاق در افراد مبتلاء به خشکی دهان شود.

2-  تحریک سیستمیک:

داروهای محرک ترشح بزاق متنوعی کشف شده اند که چهار مورد آنها مفید و مؤثر و بدون عوارض جانبی شناخته شده اند که عبارتند از :

• برم هگزین Bromhexine

• آنتولتریتیون Anetholetrithione

• پیلو کارپین هیدروکلراید (HCL) Pilocarpine Hydrochloride

• سویملین HCI (Cevimeline HCI)