مراء و جدال، این دو صفت، دو بیمارى ناپسند و مهلک است و هر دو ناشى از یک شهوت باطنى است که بر نفس عارض میشود و بروز آنها به این صورت است که با ایراد گرفتن از دیگران در قول یا فعلش، در مقام اعتراض می آید و میخواهد به طرف مقابل طعنه بزند و او را تحقیر کند تا با ابراز زیرکى و معرفت، برترى خود را بر او ثابت کند.
جدال یکی از موضوعاتی است که من و شما هر یک به نحوی درگیر آن هستیم اما برخی مواقع، قبح و زشتی آن را مورد غفلت قرار می دهیم.
پیامبر «صلی الله علیه و آله»: از خصومت و جدالگرى دورى جویید، که نخستین چیزى که خدا پس از پرستش بتان مرا از آن نهى کرد، همین خصومت و جدالگرى است.(الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2)
جدال عبارت است از بحث و پرسش و پاسخ که به نحوی خاص بین دو تن درگیر می شود. بدین طریق که یکی پیوسته از دیگری سوال می کند و عقیده او را درباره امری جویا می شود و او را به بررسی مطلب وا می دارد.(منطق صوری/خوانساری ) جدل را نباید با مناظره اشتباه کرد چه قصد از مناظره کشف حقیقت است و همین که حق بودن یکی از دو عقیده متقابل آشکار شد طرف مقابل آن را می پذیرد در صورتی که در صناعت جدل خواست هر یک از دو طرف الزام دیگری است. ( اشارات ابن سینا ) در هر صورت جدال و مجادله بمعنى مقابله با خصم است که او را از رأى خود منصرف کند و آن از جدل به معنى تابیدن شدید است و مطلوب از جدال آنست که طرف از رأى خود بر گردد. (قاموس قرآن / ج2 )
مراء و جدال، این دو صفت، دو بیمارى ناپسند و مهلک است و هر دو ناشى از یک شهوت باطنى است که بر نفس عارض مىشود و بروز آنها به این صورت است که با ایراد گرفتن از دیگران در قول یا فعلش، در مقام اعتراض مىآید و مىخواهد به طرف مقابل طعنه بزند و او را تحقیر کند تا با ابراز زیرکى و معرفت، برترى خود را بر او ثابت کند. این دو بیمارى حداقل این ضرر را دارند که باعث پیدایش بغض و عداوت و نفرت میان دو دوست مىشود و این عاقبت خوشى ندارد. امام صادق علیه السّلام با ارشادات و نصایح دینى خود به معالجه آنها پرداخته و فرموده است: م?من مدارا مىکند و مراء و ستیز نمىکند. و نیز فرموده است: نادانى در سه چیز است: شدت مراء و ستیز و تکبر و جهل به خدا. و در حدیث دیگرى فرموده: هفت نفرند که اعمال خود را فاسد مىکنند و هفتمین آنها کسى است که همواره با برادر خود ستیز و جدال مىکند و مدعى است. (روش تندرستى در اسلام / ترجمه طب النبی و طب الصادق علیهما السلام)
یکى از بزرگان میگوید: از جدال با دیگران دورى کنید، زیرا جدال در لحظه هاى نادانى دانشمند است و موقعى است که شیطان در پى لغزش اوست.
گویند: جدال باعث سنگدلى و ایجاد کینه هاست. لقمان به پسرش گفت: پسرم، با دانشمندان جدال نکن که نسبت به تو سخت دشمن شوند. یکى از بزرگان مىگوید: با سه هدف علم نیاموز، و به خاطر سه چیز آموختن را ترک نکن: علم را به خاطر جدال با دیگران، مباهات و فخر فروشى به دیگران، و ریاکارى میاموز، و به دلیل شرم از تحصیل، و پارسایى و تن به نادانى دادن، دانشجویى را ترک نکن. زیرا جدال با دیگران خردهگیرى به سخن دیگرى به دلیل ابراز اشکال در آن است، بدون این که هدفى جز کوچک شمردن او، و اظهار برترى هوشمندى خود داشته باشى. در بین مردم کسانى پیدا مىشوند که به زبان مىآورند؛ هدفم دشمنى با طرف و شکست آبرو و شخصیت اوست.
اگر کسى چنین هدفى در جدال داشته باشد، جدا مذموم است، و اما کسى که هدفش آن است که حجّت و برهان او در راه شرع- بدون مبالغه در خصومت و تندروى و لجبازى و قصد دشمنى و آزار- غلبه کند، عملش، عمل خلاف و حرام نیست، امّا بهتر آن است که پس از اثبات مطلب از جدال خوددارى کند، زیرا در مورد خصومت زبان را در حدّ اعتدال نگهداشتن پذیرفته است، امّا ادامه خصومت باعث هر چه بیشتر مشتعل شدن آتش درونى و طغیان خشم نسبت به مطلب مورد نزاع است و نتیجهاش کینه و عداوت قلبى بین دو طرف است تا آنجا که هر یک از ناراحتى دیگرى خوشحال و از خوشحالى او غمگین مىشود! و بسا که زبانش را به هتک حرمت او مىگشاید.
بنابراین هر کس آغازگر خصومت و جدال باشد، در معرض این خطرها قرار گرفته و کمترین حدّش آن است که، فکرش ناراحت و مضطرب خواهد شد، حتى گاهى موقع نمازش، در دل مشغول بگومگو با طرف است. پس خصومت و مجادله به این نحو سرآغاز هر فسادى است. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر)
پیامبر «صلی الله علیه و آله»: هر که با این که حق با او است از مخاصمه دست کشد، براى او خانهاى در بهشت ساخته مىشود. (الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2) پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود:سه چیز است که هر که خداى عز و جل را ملاقات کند با آنها، داخل بهشت شود از هر درى که خواهد: کسى که خلقش خوش و نیکو باشد، و در نهان و آشکار از خدا بترسد، و ستیزه را ترک کند و هر چند که محقّ باشد. از امام جعفر صادق علیه السلام روایت است که فرمود: بپرهیزید از بدى و مخالفت کردن با یکدیگر؛ زیرا که آن موجب ناخوشى و اذیّت مىگردد، و زشتى و عیب را ظاهر مىسازد. (تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى) ج3)
بت پرستی یعنی دور شدن از حق و راستی، جدل را نیز به نوعی می توان دور شدن از حق دانست چرا که در این حال فرد درصدد الزام دیگری است تا او را از رأی خود دور سازد هرچند که فرد مقابل بر حق باشد. از آنجایی که دین اسلام دین حق و راستی است این عمل ناپسند و مورد نهی خداوند بوده است، از همین روست که خداوند انسان را بعد از بت پرستی، از خصومت و جدال گری نهی کرده است.
منابع :
1.منطق صوری / خوانساری
2. اشارات / ابن سینا
3. تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى) / ج3
4.مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر
5. الحیاة / ترجمه احمد آرام / ج2
6.روش تندرستى در اسلام / ترجمه طب النبی و طب الصادق علیهما السلام
7. قاموس قرآن / ج
8.تبیان
