روح متوفّی با قبر خود ارتباط زیادی دارد و زیارت ارواح در سر قبورشان اثر بیشتری دارد. و لذا م?من زائر بواسطه دریچه قبر، خود را به روح متوفی مرتبط نموده و بدینوسیله با ارواح ارتباط پیدا می کند و بهره می گیرد.حال باید دید نحوه زیارت اهل قبور چگونه باید باشد؟
در «أمالی» شیخ طوسی با سند متّصل خود روایت می کند از عبدالله بن سلیمان از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام:
"قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ الْقُبُورِ.قَالَ: إذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَزُرْهُمْ، فَإنَّهُ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی ضَیْقٍ وُسِّعَ عَلَیْهِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ ؛ یَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ، فَإذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ کَانُوا سُدًی.قُلْتُ: فَیَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فَیَفْرَحُونَ بِهِ؟قَالَ: نَعَمْ، وَ یَسْتَوْحِشُونَ لَهُ إذَا انْصَرَفَ عَنْهُمْ."(1)
«می گوید: از حضرت باقر علیه السّلام درباره زیارت اهل قبور پرسش کردم.فرمود: چون روز جمعه باشد آنانرا زیارت کن ؛ چون هر کس از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می‌یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از کسی که به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا می کند، ولیکن چون آفتاب طلوع کند آنها رها می شوند و دیگر قادر بر جهت‌گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.عرض کردم: آیا آنها از افرادی که به زیارت قبور آنها می روند علم پیدا می‌کنند و خوشحال می شوند؟ فرمود: آری، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّهای خود وحشت می‌کنند.»
زیارت اهل قبور بسیار فائده دارد، بالاخصّ زیارت قبور علماء و شهداء و مقرّبان درگاه خدا.زیارت قبور ائمّه علیهم السّلام حکم دخول در آب کرّ دارد که زائر را پاک و از هر آلودگی منزّه می‌سازد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: «زُرِ القُبُورَ تُذَکّرُ بِهَا الآخرِةَ»(2) ؛ به قبرستان زیارت اهل قبور بروید تا یاد آخرت در شما زنده شود.
و در جمله دیگر فرمودند: « زُورُوا قُبُورَ مَوْتَاکُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَیْهِمْ فَإِنَّ لَکُمْ فِیهِمْ عِبْرَةً.»(3)؛ به زیارت مردگان بروید و بر آنان درود و سلام بفرستید، زیرا این کار درس عبرتى براى شما مىشود.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبَوَیْهِ أَوْ أَحَدِهِمَا فِی کُلِّ جُمُعَةٍ غُفِرَ لَهُ وَ کُتِبَ بَرّا » (4) ؛ کسى که در هر جمعه به زیارت قبر پدر و مادرش یا یکى از آنان برود، هم گناهش بخشیده مىشود و هم نزد خداوند فرزند نیکوکار به حساب مىآید.
همچنین آمده است: دعا نزد قبر والدین مستجاب است.پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: هر کس قبر مرا زیارت کند، در قیامت، شفاعت از او بر من واجب مىشود.حضرت زهرا علیها السلام هفتهاى یکبار به زیارت قبر حمزه و سایر شهدا مىرفت و براى آنها استغفار و طلب رحمت مىکرد.
چون نتیجه زیارت ،ارتباط با روح متوفّی است و زیارت کننده از آن روح مَدد می گیرد ؛ بنابراین هر چه روح متوفّی پاکتر و عالی‌تر باشد، زائر بهره بیشتر و وافرتری خواهد برد.
مشهور است که در سر قبر علماء حاجت بیشتر برآورده است، و اصولاً در جاهائی که اولیاء خدا دفن شده‌اند نورانیّت بیشتر است ؛ و محسوس است که آن اماکن روشنی و سعه خاصّی دارد و گرفتگی و تاریکی ندارد، به خلاف قبور کفّار که تاریک است و خسته کننده و موجب قبض و تنگی می گردد.
در «مستدرک الوسائل» نقل شده است که: چون قصد زیارت قبور م?منان را داری سزاوار است که در روز پنجشنبه باشد ؛ و اگر نه در هر وقتی که بخواهی مطلوب و مرغوب است.و طریق زیارت این است که رو به قبله بنمائی و دست خود را بر قبر گذاری و بگوئی:
" اللَهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَصِلْ وَحْدَتَهُ، وَ ءَانِسْ وَحْشَتَهُ، وَ ءَامِنْ رَوْعَتَهُ، وَأَسْکِنْ إلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَةً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ، وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ کَانَ یَتَوَلاَّهُ ."(5)
«بار پروردگارا! بر غربت او ترحّم نما، و تنهائی او را به مقام جمع خودت ارتباط بده، و موجبات انس را بر وحشت او قرار بده، و ترس او را تبدیل به ایمنی بگردان، و از رحمت خود برای او رحمتی فرست که از رحمت غیر تو بی‌نیاز گردد، و او را به کسی که او را دوست دارد و در تحت ولایت اوست ملحق گردان.»
احمد بن محمّد مىگوید: من و ابراهیم بن هاشم در یکى از گورستانها بودیم.ابراهیم کنار قبر رو به قبله نشست و دست بر روى قبر گذاشت و هفت بار سوره «انّا انزلناه» را قرائت کرد، سپس روى به من نمود و گفت: صاحب این قبر که محمّد بن اسماعیل بن بزیع است مرا حدیث کرد که هر کس قبر م?منى را زیارت کند و هفت بار سوره «انّا انزلناه» را در کنار قبر بخواند، خداوند او و صاحب قبر را مىآمرزد.(6)
راجع به زیارت م?منین روایت دیگری از محمّد ابن مسلم وارد شده است که می گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا ما مردگان را زیارت بنمائیم؟حضرت فرمود: آری. عرض کردم: آیا آنها از رفتن ما به قبرهایشان مطّلع می شوند؟ فرمود: سوگند بخدا آری، از آمدن شما بر سر قبرهایشان خبردار می شوند و خوشحال می گردند و با شما انس می گیرند.عرض کردم: در وقتی که ما به سر قبورشان رفتیم چه بگوئیم؟حضرت فرمود: بگو: "اللَهُمَّ جَافِ الاْرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ، وَ صَاعِدْ إلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ، وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَانًا، وَ أَسْکِنْ إلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُ?ْنِسُ وَحْشَتَهُمْ ؛ إنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ."(7)
«بار پروردگارا! زمین را از اطراف پهلوهای آنان بگستران، و ارواح آنانرا بسوی خود بالا بر، و مقام رضوان و خشنودی خود را بدانها برسان، و از رحمت خود رحمتی را در آستانه آنها فرود آور که با آن تنهائیشان تبدیل به جمعیّت گردد و وحشت آنها تبدیل به انس شود ؛ بدرستیکه تو بر هر کاری توانائی.»
و چون در بین قبرها هستی یازده مرتبه سوره قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ را قرائت کن و ثوابش را به روح آنان هدیّه کن، روایت شده است که: کسی که این عمل را بجای آورد خداوند به عدد مردگان به او ثواب و پاداش دهد.
علیّ بن إبراهیم از پدرش از عبدالله بن مُغیرَة از عبدالله بن سنان روایت می کند که:"قُلْتُ لاِبِی عَبْدِاللَهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: کَیْفَ التَّسْلِیمُ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ؟فَقَالَ: نَعَمْ، تَقُولُ: السَّلاَمُ عَلَی أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُ? ْ مِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ ؛ أَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ، وَ نَحْنُ إنْ شآءَ اللَهُ بِکُمْ لاَحِقُونَ."(8)
«به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: سلام کردن بر اهل قبور چگونه است؟ فرمود: آری، میگویی: سلام بر اهل این خانه‌ها از م?منین و مسلمین ؛ شما زودتر از ما جلودار بوده و به پیش رفته‌اید، و ما نیز إن‌شآءالله به شما ملحق خواهیم شد.»
زیارت قبور م?منان ثواب بسیار دارد، و علاوه بر فواید عظیمهاى که بر آن مترتّب است، باعث عبرت و آگاهى و زهد و بىمیلى به دنیا، و رغبت در آخرت مىشود، عاقل آن است که در قبرستان از اموات عبرت بگیرد، تا حلاوت دنیا از دلش بیرون رود، و شهد کالاى دنیوى در کامش تلخ گردد.
پی نوشت ها:
1-بحار الانوار ،ج 6، ص 256
2-نهج الفصاحة،ص510
3-بحار الانوار،ج79،ص64
4-همان،ج86،ص359
5-مستدرک الوسائل،ج10،ص383
6- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، ترجمه انصارى،ص383
7- من لا یحضره الفقیه ، ج1 ،ص 181
8-الکافی،ج3،ص229
منابع:
تبیان
اصول عقاید ،محسن قرائتی
معادشناسی،ج3،محمد حسین حسینی طهرانی
