خارش پوست، یکی از شایع‌ترین شکایاتی است که بیماران را مجبور می کند برای تخفیف یا درمان آن به متخصصین پوست و مو مراجعه کنند. گاه خارش چنان شدید است که فرد، قادر به خوابیدن نبوده و امکان زندگی عادی برای فرد وجود ندارد.

شما هم مطمئناً حس خارش را زمان گزیده شدن توسط پشه تجربه کرده اید و یا شاید به دنبال مصرف دارویی خاص یا غذای پر ادویه، دچار خارش و کهیر شده باشید.

دلایل متعددی برای خارش پوست وجود دارد که برخی از آنها مربوط به بیماری‌های پوستی است و برخی مربوط به بیماری های سیستمیک.

گاه خارش محدود به کف سر است،مانند کسانی که مبتلا به درماتیت سبوره هستند که باعث شوره سر و التهاب خارش دار می شود.

گاه فرد مبتلا به آلرژی، خشکی پوست یا اگزما است. این افراد از خارش شدیدی رنج می برند و به سبب آن، بیشتر قسمت های بدن خود را با خاراندن، زخم می کنند و نیاز به درمان طولانی مدت، زیر نظر پزشک متخصص پوست دارند.

در برخی بیماری های داخلی، خارش علامت مهمی محسوب می شود.
از مهم ترین علل خارش، هپاتیت و بیماری کبدی همراه با زردی و گاهی بدون آن است

همچنین نارسایی کلیه، کم کاری یا پرکاری تیروئید، کم خونی فقر آهن، پلی سیتمی ورا، برخی سرطان های خون شامل لوسمی و لنفوم (به خصوص لنفوم هوچکین)، انگل های روده ای و بیماری های روحی ـ روانی نیز از جمله علل خارش می باشند.

دیابت نیز جزء علل داخلی خارش مطرح می شود، اما اغلب افراد مبتلا به دیابت، خارش ندارند. اگر بیمار مبتلا به دیابت، فاقد بیماری پوستی خارش دار باشد و با خارش مراجعه کند، ابتدا باید به دنبال علتی غیر از دیابت گشت.

برخی بدخیمی های داخلی می توانند با خارش همراه باشند، لذا اگر فردی با خارش معمولی مزمن مراجعه کرد باید یک معاینه کامل و آزمایشات لازم برای بررسی بدخیم های داخلی و نیز آزمایشاتی جهت بررسی عملکرد تیروئید، کبد و کلیه و نیز بررسی های هپاتیت و حتی کم خونی فقر آهن، بر اساس صلاحدید پزشک مد نظر باشد.

بیماریهای کبدی مختلف می توانند با خارش همراه باشند و بطور کلی 20 تا 50 درصد بیماران مبتلا به یرقان (زردی) خارش دارند. خارش در این افراد احتمالاً منشأ مغزی دارد، زیرا مشاهده شده است که در سیستم اعصاب مرکزی، سطح پپتیدا اوپیوئید (مخدر) افزایش یافته و گیرنده های آنها کاهش یافته است. در این افراد، سطح اسیدهای صفراوی سرم با شدت خارش هماهنگی ندارد.

سیروز صفراوی اولیه نیز یکی از بیماری‌های کبدی است که بیشتر در خانم های بالای 30 سال رخ داده و می تواند با خارش شدیدی همراه باشد.

از بیماری های داخلی، نوعی پرخونی به نام پلی سیتمی ورا وجود دارد که در آن بیش از یک‌سوم افراد از خارش رنج می برند. خارش این افراد بیشتر با تغییرات حرارت و به خصوص دقایقی بعد از استحمام است. علت خارش در این بیماری مشخص نیست، ولی  آشپیرین موجب تخفیف فوری خارش در آنها می شود (تحت نظر پزشک).

از بحث بیماریهای داخلی که بگذریم، بیماری های پوستی متعددی وجود دارند که خارش در آنها وجود داشته یا علامت و شکایت اصلی است. به عنوان مثال مشخصهاصلی بیماری هایی مانند اگزمای سرشتی، گال و درماتیت هرپتی فرم، خارش فراوان است.

کانال گوش خارجی، پل و سوراخ بینی و ناحیه اطراف مقعد و ناحیه تناسلی نواحی مستعد خارش محسوب می شوند.

برخی خارش ها در حیطه بیماری های پوست و مو بسیار مرتبط با مسایل روحی و روانی هستند که به همین علت به آنها درماتیت های عصبی (نورودرماتیت) می گویند. در این بیماریها، فرد تمایل بسیار زیادی به خاراندن برخی نواحی در دسترس پوست مثل ناحیه پشت گردن، پلک فوقانی، ناحیه تناسلی و پشت پا یا جلوی ساق پا دارد.

خارش زیاد در این بیماران، موجب پیدایش پوست ضخیم شبیه به بیماری پسوریازیس (داءالصدف) می گردد. در درمان این افراد باید به مسائل روحی توجه شود و درمان جسمی کافی نمی باشد.

بسیاری از مواد مخدر نیز باعث خارش می شوند و در لیست مواد خارش زا، باید این مواد را نیز در نظر داشت.
علل ایجاد کهیر در بدن

در برخی موارد مثل کهیر، علت اصلی خارش ماده هیستامین است. کهیر می تواند به دلیل مصرف یک دارو مانند آنتی بیوتیک ها یا غذاهای خاص مثل ماهی و ادویه جات و یا به دلیل برخی عفونت ها مثل عفونت های تنفسی فوقانی باشد. البته علل متعدد دیگری هم برای کهیر وجود دارند، مثلاً ممکن است نور آفتاب یا تماس با آب یا تماس با سرما یا ارتعاش موجب کهیر شود.

گاهی حساسیت های پوستی موجب خارش

های شدید می شود؛ مثلا کسی به اسپری ضدعرق و مام زیر بغل دچار حساسیت است.

درمان خارش پوست

برای درمان خارش، اول باید علت آن را فهمید و بدون این مهم، فائق آمدن بر خارش بسیار مشکل است. اما برخی اقدامات وجود دارد که می توانند به تخفیف خارش کمک کنند، مثلا خنک نگه داشتن محیط و پرهیز از حمام داغ و لباس پشمی.

در افراد مسن که در فصل سرما، دچار خارش پوست می شوند، خشکی یک علت مهم و شایع است که باید مراقب استفاده از شوینده های نامناسب پوست و استحمام مکرر که باعث خشکی پوست می شوند بود و مرتب از کرم  مرطوب کننده استفاده نمایند.

برخی داروهای موضعی می توانند موجب کاهش خارش های موضعی شوند، مانند بی حس کننده های موضعی (مثل کرم لیدوکائین یا ژل بنزوکائین) و برخی آنتی هیستامین های موضعی مثل کرم داکسپین.

محلول های موضعی حاوی کامفور یا فنتول نیز می تواند خنک کننده و تخفیف دهنده خارش باشند.

 کورتون  موضعی در برخی موارد که علت خارش، التهاب است مثل اگزما می تواند مفید باشد.

کرم یا لوسیون کالامین نیز می تواند مفید باشد.

باید توجه داشت که تمام داروهای موضعی گاهی می توانند خود موجب ایجاد آلرژی و حساسیت و تشدید خارش شوند، بنابراین مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک و متخصص پوست باشد تا بتواند اتفاقات احتمالی را مدیریت نماید.

از نظر داروهای خوراکی، داروهای  آنتی هیستامین  از شایع ترین داروها برای تخفیف خارش می باشند. بسیاری از این داروها خواب آور بوده و به خصوص در افرادی که رانندگی می کنند یا در افراد مسن باید بسیار مراقب بود.

از برخی داروهای مخدر مثل نالوکسان و نالترکسون نیز اثرات ضدخارش دیده شده است و در نهایت از نور درمانی نیز می توان در برخی خارش ها استفاده کرد. مثلا در بیماران مبتلا به اگزمای سرشتی یا بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه.

اگر دچار خارش پوستی هستید و علت آن را نمی دانید پزشک متخصص پوست می تواند با پیدا کردن علت خارش (ناشی از بیماری پوستی یا غیر پوستی)، به رفع یا حداقل تخفیف خارش شما بسیار کمک کند.

منبع: فصل نامه بهداشت پوست و مو (شماره 21) - دکتر فریبا قلمکار پور ، متخصص پوست و مو