موضع عباسیان در برنامه ریزى امام(ع)

اما حکمرانان عباسى براى به دست گرفتن کارهاى امام(ع) و عارى ‏کردن برنامه امام از هر گونه تاثیر و لگام زدن بر معارضه او، با روش هاى زیرعمل می کردند:

1- صف آرایى در برابر امام(ع) و به مبارزه طلبیدن او(ع) از نظرعلمى.

در این مورد، نقشه‏هاى آنها با شکست روبرو گردید زیرا چنان که گفتیم، امام(ع) پاسخ پرسش ها و استفتائات آنان را می داد.

2- کوشش در جلب امام و کشانیدن او به طرف خود و نزدیک ساختن او به دربار تا افکار وى(ع) بى ثمر و بى تاثیر گردد و از پایگاه هاى توده‏اى خود دور افتد. مى‏توان موضع امام(ع) را در پذیرفتن و اظهار موافقت براى حضور یافتن در سامره و همراهى با آنان چنین تفسیر کرد:

الف: حمله و فشار و اجبار تا مرز مرگ پیش مى‏آمد و مخالفت و امتناع آشکار امام از حضور یافتن در مجلس متوکل به این نتیجه مى‏رسید که ‏حکومت را بر ضد خود تحریک کند و خارج شدن خود را از مدینه، صورت‏ دشمنى با آنان دهد. چنان کارهائى، با سیاست گام به گام و مرحله به مرحله‏اى ‏که امام در مقابل دولت ترسیم کرده بود وفق نمی داد.

ب: امام(ع) می خواست، سخن چین ها و افتراهاى بعضى از جاسوسان‏ را که خواستار گرفتارى و آزردن او بودند، بداند.عبد الله بن محمد که در مدینه مسئول سپاه و نماز بود، متوکل را متوجه خطرى کرد که از جانب امام ‏او را تهدید مى‏نمود. او معتقد بود که فعالیت هاى امام(ع) در مدینه، علیه سلامت ‏و امنیت دولت است. او با سخن چینى و نشر خبر، شایع کرد که در خانه امام(ع) علاوه بر اسلحه، نامه‏هائى نیز وجود دارد. از این رو بود که امام(ع) مى‏خواست در برابر حکام طورى حرکت کند که شک و بیمى در دل ها برنیانگیزد تا شاید بتواند فرصتى به دست آورد و در زمینه‏هاى لازم به فعالیت پردازد و تحرک و کوشش را دوباره آغاز کند.

ج: امام(ع) شاید با زیستن در محیط طبقات حاکم و با نفوذ دولت ‏مى‏خواست به این امر توفیق یابد که در میان آنان سخن حق را رایج گرداند و از موضع عادلانه خود دفاع کند - که این احتمال درست نیست- زیرا آنان براى ‏شخصیت امام احترام قایل بودند و علم و نسب و شرافت او را بزرگ می داشتند و مى‏ستودند. امام(ع)، به این جهت مى‏توانست در سطوح بالا، محبت و احترام و توجه آنان را به خود جلب کند.

د- امام در آن هنگام این مساله را می دانست که طبیعت ‏حکومت عباسى، سراپا بر اساس حسب و نسب مبتنى است و نسبت ها و پیوندهاى خانوادگى و مصالح شخصى و واسطه انگیزى، پایه آن است. امام اندیشید که مى‏توان از این‏ واقعیت به سود اسلام بهره جست و کوشید تا از فشار و ستم نسبت به مردم خود بکاهد و خطرهایى را که به آنجا متوجه است براند.

قیام هاى علویان و دعوت براى رضا از آل محمد(ص)

یکی دیگر از نگرانی ها و وحشت فرمانروایان، شورش علویان بود. از این رو بود که عباسیان در برابر آن، موضعى قاطعانه می گرفتند تا پیش از آن که رشد یابد و گسترش پیدا کند، آن را در نطفه خفه کنند و بقایاى آن را تعقیب نمایند تا از دست آن آشوب ها رهائى یابند. بدیهى است که این چاره گرى و جلوگیرى، با همه وسایل قهرآمیز و سرکوبى وحشیانه صورت می گرفت.

در این نظرگاه کینه آمیز نسبت به علویان، یعنى حرکت ضد علوى، بین ‏خلیفه و فرمانده و وزیر و سایر بندگان و ترکان که در آن اوقات در سامره ‏پایتخت عباسیان پر بودند، تفاوتى وجود نداشت. چنانکه طبقه ذی نفع و برخوردار از همه امتیازهاى طبقاتى و همه فرماندهان و متنفذان که اعلام ‏صلح و جنگ در دست آنان بود نیز در آن حرکت ضد علوى مانند دیگران ‏بودند.

در آن هنگام، دولت عباسیان به علت ‏سیاست ظالمانه خود دچار ناتوانى ‏و پاشیدگى و گسیختگى شده بود و از اندک جنبش علویان به وحشت در مى‏افتاد و از سایه آنان نیز به هراس گرفتار مى‏آمد. از این روى، در مقابل آنان روشى‏ خشن پیش مى‏گرفتند و شورشیان را به بدترین عقوبت مى ‏آزردند.

شورشیان علوى اگر در خود احساس قدرتى می کردند و پیروانى فراهم ‏مى‏آوردند، در مى‏یافتند که باید برنامه‏اى تهیه کنند و نقشه‏اى طرح نمایند تا بر ضد حکمرانان فاسد و منحرف خروج کنند. بیشتر شورش ها با شعار- « رضا از آل محمد»- مردم را فرا می خواندند و منظورشان از آن شعار، بهترین شخص‏از آل محمد(ص) بود و به اعتقاد آنان کسى بهتر از حضرت امام هادى(ع) وجود نداشت.

شورشیان با آن شعار همه گیر و گسترده، روش جنگى جالبى به کارمى‏بردند تا بتوانند نام امام را پنهان دارند تا اگر انقلابیان شکست ‏خوردند، امام در برابر دستگاه حاکم، در موضع اتهام و گرفتارى قرار نگیرد. و خوب‏ می دانستند که امام(ع) زیر نظر جاسوسان و خبرچینان دولتى قرار دارد و اگر بر ضد حکومت، به ایجاد عصیان و تمرد متهم گردد ممکن است به قتل برسد.

بارها به این حقیقت اشاره کرده‏ایم و به تاکید گفته‏ایم که امامان(ع)، مبارزه مسلحانه و رویارویى مستقیم را با حکومت وقت به شورشیان علوى‏ محول می کردند تا وجدان و اراده امت را برانگیزند و آنان را بر ضد انحراف ‏دولت به مقاومت آموخته کنند. آنان با فداکارى مستمر و پیوسته مى‏کوشیدند تا وجدان و اراده اسلامى را از سقوط نگاه دارند.

امامان(ع)، مخلصان ‏و طرفداران خود را پشتیبانى می کردند اما به صورت مستقیم یا از گذرگاه ‏تعلیماتى که در دل افراد پایگاه هاشان مؤثر واقع می شد و آنان را وادار می کرد تا علیه دولت دست به عصیان مسلحانه زنند.

اما به جهت تنگى مجال و مقال نمى‏توان وارد این بحث‏ شد که همه ‏شورشیان علوى بر اساس آگاهى اسلامى در تطبیق احکام اسلام و زیر نظر رهبرى ‏امام معصوم دست به شورش مى‏زدند یا نه. اما عقیده شایع این بود که هدف ‏بیشتر آنان همان بوده است. (12)

پى ‏نوشت ها:

1- کامل،ج 5، ص 304.

2- مروج الذهب، مسعودى، ج 4، ص 84 .

3- تذکره ابن جوزى و موسوعه، ص 93.

4- تاریخ غیبت، ص 142.

5- همان .

6- همان.

7- سوره شعرا/227، ارشاد، ص 310 / فصول مهمه، ص 296.

8- مناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص 515.

9- مناقب، ج 3، ص 507.

10- احتجاج، ج 2، صص 251-260.

11- مناقب ج 3، ص 512.

12- براى تفصیل بیشتر به تاریخ غیبت، نوشته صدر و مقاتل الطالبین مراجعه شود.