اسهال و استفراغ از جمله بیماری‌های شایع عفونی در فصل گرماست که عوامل ویروسی، میکروبی، باکتریایی و انگلی در بروز آن دخالت دارند. این بیماری در اغلب موارد، پس از چند روز برطرف می‌شود.

به گفته کارشناسان، اسهال و استفراغ حتی در کشورهای توسعه‌یافته هم، پنجمین علت مرگ و میر به شمار می‌رود. در این زمینه متخصصان نسبت به مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد اسهال به ویژه در کودکان هشدار می‌دهند.

انواع اسهال

افزایش تعداد دفعات و تغییر قوام مدفوع نسبت به حالت همیشگی فرد، یک تعریف کلی از اسهال است. اسهال حاد در فصل گرم سال شایع هستند.

اسهال کمتر از 14 روز جزو اسهال‌های حاد محسوب می‌شوند. در صورتی که اسهال بین 14 روز تا یک ماه به طول بینجامد به عنوان اسهال پایدار و بیش از 30 روز به عنوان اسهال مزمن در نظر گرفته می‌شود.

اسهال مزمن

علل بروز اسهال مزمن موارد زیر هستند:

سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری التهابی روده (IBD)، بیماری کرون(Crohns) و کولون زخمی (ulcerative colitis) بیماری‌هایی هستند که موجب التهاب روده کوچک و بزرگ و بروز اسهال مزمن می‌شوند. معدودی از بیماری‌های عفونی نیز می‌توانند موجب اسهال مزمن گردند، مثل ایدز.

رشد بیش از حد باکتری ها در روده کوچک، سرطان روده بزرگ (کولون)، بیماری‌های غدد مترشحه داخلی مثل پرکاری تیروئید و استفاده نادرست و زیاد از مواد و داروهای ملین نیز از دیگر علل بروز اسهال مزمن هستند.

اسهال حاد

عوامل عفونی و غیر عفونی از عوامل بروز اسهال حاد هستند,آلرژی نسبت به برخی غذاها از عوامل غیرعفونی اسهال حاد به شمار می‌رود که بدون دخالت عوامل میکروبی بروز می‌کند. همچنین شروع یک بیماری اسهالی با التهاب روده ممکن است با اسهال حاد همراه باشد.

برخی بیماری‌های داخلی مانند پرکاری تیروئید، حساسیت به برخی داروها و حتی مصرف آنتی بیوتیک‌ها ممکن است علائم اسهال حاد را ظاهر کنند.

اسهال ویروسی

اغلب اسهال‌ها از نوع ویروسی هستند. معمولاً شدت اسهال‌های ویروسی و بروز علائم آن زیاد نیست. این نوع اسهال ممکن است یک تا 5 روز به طول بینجامد و در اغلب موارد با تب همراه نیست. تجویز آنتی‌بیوتیک در درمان اسهال‌های ویروسی بی‌تأثیر است، بنابراین سعی می‌شود آب، مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته بدن جایگزین شود.

اسهال باکتریایی

ضعف عمومی بدن همراه با دل درد، استفراغ و افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج از علائم کلی اسهال باکتریایی است. همچنین ممکن است مدفوع با خون  همراه باشد.

اسهال مسافرتی

اسهال‌های مسافرتی معمولاً 4 تا 18 روز بعد از مسافرت بروز می‌کنند. در اغلب موارد باکتری و عوامل میکروبی از عوامل بروز این اسهال‌ها بوده و از طریق غذا و آب آلوده منتقل می‌شوند. همچنین در بیشتر موارد، نوع خاصی از میکروبی کولای (میکروب روده‌ای) در بروز آن دخیل است. هر چه تعداد میکروب انتقال‌یافته بیشتر باشد، بیماری به صورت شدیدتری بروز می‌کند.

علائم اسهال‌های مسافرتی ممکن است به صورت خفیف، متوسط و یا شدید بروز کند. این نوع اسهال در موارد شدید دل‌پیچه, تب واستفراغ را به دنبال دارد.

اسهال مسافرتی خفیف نیازی به تجویز آنتی‌بیوتیک نداشته و خود به خود رفع می‌شود. در درمان این نوع اسهال باید از جایگزین‌های آب، مایعات و الکترولیت استفاده شود.

از آنجا که بیشترین عامل بروز این نوع اسهال، میکروب‌های روده‌ای هستند در اسهال‌های مسافرتی شدید می‌توان برای حدود 3 روز، تحت نظر پزشک آنتی‌بیوتیک مصرف کرد. همچنین داروهای ضد اسهال باید طبق نظر پزشک استفاده شوند. اسهال مسافرتی در صورتی که طولانی مدت شده و بیشتر از دو هفته به طول بینجامد، بررسی‌های آزمایشگاهی ضروری است.

اسهال وبا

اسهال‌های وبا  نوع دیگر از انواع اسهال هستند که در صورت بروز، به شکل اپیدمی (همه گیر) در جامعه ظاهر می‌شوند. عوامل میکروبی در بروز اسهال‌های وبا دخالت دارند. این نوع اسهال در دو نوع شدید و خفیف بروز می‌کند که انواع اپیدمی آن معمولاً از نوع شدید است.

در این نوع اسهال، آب زیادی همراه با موادی سفید رنگ دفع می‌شود، بنابراین فرد شدیداً دچار کم آبی می‌شود، به نحوی که ممکن است هر یک ساعت، نیم تا یک لیتر آب بدن فرد از دست برود. در صورتی که این مقدار آب از دست رفته جایگزین نشود، احتمال مرگ وجود دارد. بر اساس نظر پزشک درمان‌های خاصی برای این نوع اسهال در نظر گرفته می‌شود.

مصرف دارو در اسهال

مصرف آنتی‌بیوتیک خودسرانه برای درمان اسهال به ویژه هنگامی که اسهال با تب همراه باشد، صحیح نیست، چرا که هر اسهالی نیاز به آنتی‌بیوتیک ندارد. ممکن است به دنبال مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان اسهال کودکان، سندرم همولیز تشدید شده و بیماری خطرناکی را برای وی در پی داشته باشد.

استفاده از داروهای ضد اسهال، حرکات روده را کند می‌کند که ممکن است به دنبال کند شدن حرکات روده، تعداد میکروب‌ها افزایش یافته و مشکلات جدی‌تری را برای فرد به وجود آورد. بنابراین باید از مصرف خودسرانه‌ی داروهای ضد اسهال پرهیز کرد.

منابع:

جام جم آنلاین - دکتر نجمه آل‌طاها، فوق تخصص گوارش

سایت پزشکان بدون مرز