آرتروز به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی است. در بیمار مبتلا به آرتروز، تغییر شکل و درد و محدودیت حرکت در مفصل بوجود می آید.

آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است.

در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب می شود.

آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است، ولی به معنای استئوآرتریت هم به کاربرده می شود.

در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه "ساییدگی مفصل" هم استفاده می شود.

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار می گیرند. مفصل باعث می شود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال می شود.

دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل می شوند، به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده شده است که به آن کپسول مفصلی می گویند.

در اطراف کپسول مفصلی، نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط می گویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف، یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که روی انتهاهای استخوان ها در محلی که در کنار هم قرار می گیرند را می پوشاند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته است که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم می کند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid  یا مایع مفصلی می گویند.

مایع سینوویال توسط بافت سینوویال ساخته می شود. بافت سینوویال لایه ای از سلول هاست که سطح داخلی کپسول مفصل را فرش کرده است.

آرتروز چگونه ایجاد می شود؟

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی، مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد می کنند.

بدن، این آسیب ها را تا جایی که می تواند ترمیم می کند. پس در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

گاهی اوقات شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمی تواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند. در این موارد غضروف مفصلی به تدریج خراب تر و خراب تر می شود و این شروع آرتروز است.

در ابتدا سطح غضروف ریش ریش و لایه لایه می شود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته می شود، تا اینکه به تدریج کلفتی غضروف کم می شود. کم شدن کلفتی غضروف که در رادیولوژی به صورت کاهش فاصله مفصلی دیده می شود، از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

علائم آرتروز

آرتروز علایم زیادی دارد، ولی سه علامت آن شایع‌تر و مشخص‌تر هستند.

اولی خشکی پس از استراحت است، به این معنی که گاهی اوقات وقتی مفصل به‌مدت طولانی بی‌حرکت مانده باشد و بخواهد فعالیت کند، درد خواهد داشت. شاید دیده باشید که بیماران مبتلا به آرتروز زانو، صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوند به سختی راه می‌روند، اما بعد از مدتی کم‌کم راه رفتنشان به حالت عادی بازمی‌گردد.

خشکی مفاصل بعد از یک دوره طولانی عدم ‌فعالیت، بسیار شایع است، ولی به ندرت بیشتر از نیم ساعت طول می‌کشد.

دومین علامت کاهش انعطاف پذیری است؛ به‌همین دلیل بیماران مبتلا به آرتروز نمی‌توانند به‌ راحتی مفاصل خود را خم و راست کنند و برای علامت سومی هم می‌توان به درد در مفصل اشاره کرد.

توصیه می‌شود کسانی که بیشتر از دو هفته چنین علایمی را در مفاصل خود دارند حتما به پزشک مراجعه کنند.

عوامل ابتلا به آرتروز

- سن: با بالا رفتن سن، آرتروز هم بیشتر می شود. می توان گفت ساییدگی مفصل، جزئی طبیعی از روند پیری است که در همه انسان ها با افزایش سن ایجاد میشود، ولی سن شروع آن در انسان های مختلف متفاوت است. این بیماری معمولا در افراد بالای 40 سال دیده می‌شود.

- ژنتیک: در بعضی انسان ها بطور ژنتیکی و خانوادگی استعداد بروز آرتروز بیشتر است.

- چاقی: ساییدگی مفاصل ران و زانو در افراد چاق بیشتر و زودتر ایجاد میشود و این به علت نیروهای زیادی است که در افراد چاق به علت نیروی وزن به مفصل وارد شده و موجب تخریب زودرس آن می شود. به ‌طور کلی هر چقدر وزن بالاتر باشد، مفاصل بزرگ (مثل زانوها) باید بار و فشار بیشتری را تحمل کنند و در نتیجه خطر ابتلا به آرتروز در آنها بیشتر می‌شود.

چاقی حتی احتمال بروز آرتروز در دست‌ها را هم افزایش می‌دهد.

- جنسیت: آرتروز در خانم‌ها بیشتر از آقایان بروز می‌کند، ولی دلیل آن هنوز به‌ درستی مشخص نشده است.

-آسیب قبلی به مفصل و ناهنجاری ‌های مادرزادی استخوانی: عفونت های قبلی در مفصل، شکستگی هایی که قبلا در مفصل ایجاد شده است، آسیب های لیگامانی که بر اثر حوادث قبل در مفصل بوجود آمده و مفصل را ناپایدار کرده اند و یا تغییر شکل استخوان های اطراف مفصل می توانند موجب تشدید بروز آرتروز شوند.

- شغل: فعالیت های بدنی شدید به علت شغل خاص و یا انجام ورزش خاص می تواند ضربات بیش از حد تحمل مفصل برای ترمیم به آن وارد کرده و موجب بروز آرتروز یا ساییدگی مفصل شوند.

آرتروز در ورزشکاران حرفه‌ای که مدام در معرض ضربه خوردن هستند بسیار شایع است مثلا در فوتبالیست‌ها.

صدمات غیر ورزشی مثل تصادفات رانندگی هم زمینه را برای آرتروز مهیا می‌کند.

کنترل علائم آرتروز

1- تغییر روش زندگی

از مهم ترین روش های کاهش علائم آرتروز تغییر روش زندگی است که مهم ترین آنها عبارتند از:

- کاهش شدت فعالیت های بدنی

- استفاده کمتر از پله و زمین های شیب دار در آرتروز زانو و مفصل ران

- استفاده از توالت فرنگی در آرتروز زانو و مفصل ران

- خوابیدن روی تشک  کمی سفت در آرتروز ستون مهره ها

- بلند نکردن اجسام سنگین

- بلند کردن اجسام  از روی زمین به شیوه درست

2- ورزش

انجام نرمش های کششی و تقویتی می تواند تا حد زیادی قابلیت انعطاف مفاصل را حفظ کرده و آنها را قوی نگه دارد.  شنا وپیاده روی  از نرمش های خوب هستند. آرتروز هر مفصل از بدن، نرمش های مخصوص به خود دارد که با یاد گرفتن آنها می توان تا حدود زیادی درد را کاهش داد.

3- کاهش وزن

اگر چاق هستید، کم کردن وزن می تواند تا حد زیادی درد ناشی از آرتروز را کم کند. حتی چند کیلو کاهش وزن هم تاثیرات مهمی در کم کردن علائم بیماری دارد. اگر وزن متعادل دارید، باز هم کم کردن وزن می تواند در کاهش علائم بیماری به شما کمک کند.

4- وسایل کمکی

استفاده از وسایلی مانند بریس های (آتل) زانو، کفی های مخصوص کفش و زیاد چسب زدن به کشکک زانو برای کنترل حرکات آن می تواند در کاهش دردهای زانو به علت آرتروز موثر باشد.

5- عصا

به دست گرفتن عصا در دست مقابل اندام دچار آرتروز یا ساییدگی مفصل می تواند تا حدی درد ناشی از بیماری در مفصل ران و زانو را کم کند.

6- گرما

گرم نگه داشتن مفصل مبتلا به آرتروز می تواند تا حدی درد ناشی از آن را کاهش دهد. این گرما می تواند با استفاده از لباس های ضخیم به دست آید و یا با استفاده از وسایلی مانند کیسه آب گرم یا حوله برقی.

7- دارو

دارو می تواند درد و التهاب ناشی از آرتروز را کاهش دهد.

8- عمل جراحی

از اعمال جراحی متفاوتی در درمان آرتروز استفاده می شود. درمان های جراحی معمولا برای بیمارانی به کار برده می شود که درد و ناراحتی آنها به اقدامات درمانی قبلی پاسخ مناسبی ندهد.

منبع : رایو سلامت - دکتر علی اصغر عبدی ، ارتوپد و  متخصص جراح استخوان