هنگاه آلودگی هوا، افراد زودرنج‌تر، پرخاشگرتر، عصبانی‌تر و کم‌تحمل‌تر می‌شوند. یعنی با اینکه درگذشته هم این مشکلات را داشته‌اند، اما حالا خیلی زودتر به استرس‌ها، واکنش و حساسیت نشان می‌دهند.
دود، غبار، سرب، ذرات آلاینده، مونواکسیدکربن و... این روزها به قدر کافی درباره آلودگی هوا شنیده‌ایم و شنیده‌اید. دیگر می‌دانیم و می‌دانید که بیماران قلبی و تنفسی بهتر است تا حد امکان از خانه خارج نشوند - و کودکان و سالمندان هم همینطور.
اما آلودگی هوا چه تاثیری روی اعصاب و روان ما می‌گذارد؟ و چه مشکلاتی را برای بیماران اعصاب و روان ایجاد میکند؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، گفت‌وگویی داشته‌ایم با دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
به عنوان اولین سوال می‌خواهم بپرسم که آیا می‌توان آلودگی هوا را یکی از عوامل ایجاد استرس برشمرد یا نه؟
بله، مطمئنا. منابع استرس‌زا برای انسان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: بیرونی و درونی. از منابع استرس‌زای درونی می‌توان به کم‌خوابی، کم‌اشتهایی، وضعیت روانی و جسمی افراد اشاره کرد و از منابع استرس‌زای بیرونی به آلودگی‌ها، ترافیک و سروصدا.
آلودگی‌ها شامل آلودگی هوا، آلودگی آب و آلودگی خاک می‌شوند. آلودگی هوا روی همه افراد، چه سالم و چه بیمار، اثر دارد و اثر عمده آن، کم‌شدن آستانه تحریک افراد است.
یعنی افراد زودتر یا بیشتر عصبانی می‌شوند؟
نه فقط عصبانیت . در کل، افراد زودرنج‌تر، پرخاشگرتر، عصبانی‌تر و کم‌تحمل‌تر می‌شوند. یعنی با اینکه درگذشته هم این مشکلات را داشته‌اند، اما حالا خیلی زودتر به استرس‌ها، واکنش و حساسیت نشان می‌دهند.
به طور مداوم خسته و بی‌حوصله هستند، سردرد های میگرنی و عصبی در آنها تشدید می‌شود و حالت گیجی و منگی به آنها دست می‌دهد. ارتباطات اجتماعی افراد ضعیف و حتی تمرکزشان کاهش می‌یابد. هنگام رانندگی عجول‌تر و واقعا بدخلق می‌شوند.
به علاوه در مورد سلامت جسم و روان خود نگرانی‌های زیادی پیدا می‌کنند. آلودگی هوا روی جسم افراد هم اثر می‌گذارد و آنها را دچار تنگی نفس ، تپش قلب و سایر علایم میکند. این آثار روی همه افراد، چه سالم و چه بیماران جسمی یا بیماران اعصاب و روان، مشاهده می‌شود.
آثار آلودگی هوا بر بیماران اعصاب و روان چیست؟
یک فرد افسرده، همیشه دنیا را غبارآلود می‌بیند. هنگام آلودگی هوا، دنیا در نظر بیمار افسرده، غبار‌آلودتر و تیره و تارتر و قدرت تصمیم‌گیری او ضعیف‌تر می‌شود و احساس میکند که بی‌انرژی، بی‌حوصله و خسته است. این عوامل سبب می‌شوند که در این بیمار افسردگی شدیدتر شود.
در افراد مضطرب نیز نگرانی نسبت به آینده تشدید می‌شود و بعضی علایم جسمی مانند تپش قلب نیز به طور شدیدتری بروز میکند.
مبتلایان به وسواس هم به احتمال زیاد، نگرانی‌های مضاعفی پیدا خواهند کرد. چنین افرادی همیشه به جسم خود توجه زیادی دارند و در شرایط آلودگی هوا، دائما فکر می‌کنند که بیمار شده‌‌اند. همین احساس، سبب تشدید بیماری وسواس در آنها می‌شود و دچار نوعی «خود بیمارانگاری» خواهند شد.
راه‌حل چیست؟
در این رابطه، بحث‌های زیادی شده که کم و بیش از آنها اطلاع داریم. برای مبارزه با این مشکل باید همه دست به دست هم بدهیم. باید این انگیزه را در افراد ایجاد کرد تا برای سلامت خودشان کار کنند و هرکس به اندازه توان خودش در روند کاهش آلودگی هوا، کمک کند.
برای ایجاد چنین انگیزه‌ای باید همه رسانه‌ها و جراید، مردم را آگاه سازند. علاوه بر مردم، مسوولان هم باید برخورد جدی‌تری با مساله داشته باشند و در سایر زمان‌هایی که آلودگی کاهش می‌یابد، آن را به فراموشی نسپارند. کشورهای صنعتی زیادی این مشکل را داشته‌اند و توانسته‌اند مشکل خود را حل کنند. آنها با مدیریت صحیح، عزم همگانی و ایجاد سیاست‌های دقیق با این مساله کنار آمده‌اند. پس ما هم می‌توانیم همان کارها را انجام بدهیم.
گفتید آلودگی، یکی از منابع استرس‌زاست. با این منبع استرس‌زا باید چه کار کنیم؟
نکته مهم، این است که مردم باید سایر منابع استرس‌زا را تعدیل کنند. به عنوان نمونه، تا حد امکان، استرس خود در مورد شغل یا ترافیک را کاهش دهند. علاوه بر آن، بهتر است تا حد امکان، ساعت‌های استراحت و خواب خود را افزایش دهند؛ به فعالیت‌های ورزشی و بدنی متناسب در فضاهای بسته بپردازند و مایعات بیشتری بنوشند، به خصوص آب‌میوه‌های طبیعی. البته نوشیدن همه مایعات در چنین شرایطی خوب است، چون روند خروج سموم را از بدن افزایش می‌دهد، اما نوشیدن شیر هم در این میان جایگاه خاصی دارد. علاوه بر نوشیدن مایعات، باید بیشتر از میوه‌ها و سبزی‌های تازه در چنین روزهایی استفاده کرد.
آلودگی هوا بر کودکان و دانش‌آموزان چه تاثیری می‌گذارد؟
کودکان و دانش‌آموزان هم مانند بزرگسالان متاثر از چنین شرایطی هستند. درصد عناصر هوا تغییر کرده و میزان اکسیژن هوا کاهش یافته است. همین امر سبب می‌شود تا حدی توجه و تمرکز دانش‌آموزان کم شود. علاوه بر این ممکن است آنها زودرنج، کم‌تحمل و بی‌حوصله شوند، پرخاشگری کنند و بیش از پیش، احساس خستگی کنند. همه اینها سبب می‌شود تا حدی یادگیری دانش‌آموزان کاهش یابد. البته میزان آن خیلی زیاد نیست.
خانواده‌ها چه نقشی دارند؟ آنها در چنین شرایطی چه کار باید بکنند تا از شدت این عوارض بکاهند؟
در درجه اول، خانواده‌ها نباید اجازه بازی کردن بیرون از خانه را به کودکان خود بدهند، چون هر چه شدت تنفس بیشتر باشد، میزان آلاینده‌ها در ریه آنها بیشتر می‌شود.
بهتر است خانواده‌ها در چنین شرایطی کودکان خود را در خانه سرگرم کنند. به عنوان نمونه، بازی‌های فکری مانند پازل یا شطرنج ترتیب دهند.
خانواده‌ها در این شرایط باید «دور هم بودن» را افزایش دهند. نباید هر کسی به فکر خودش باشد.
در خانه باید از هواسازها و تهویه‌هایی استفاده کنند که میزان آلاینده‌ها را بکاهد.
خواب کودکان را بهتر از قبل تنظیم کنند و تا حدامکان از مواد غذایی مضر مانند چیپس و پفک استفاده نکنند، چون در غیر این صورت به جای یک آلاینده، دو آلاینده وارد بدن خواهد شد!
در مجموع، خانواده‌ها می‌توانند با تنظیم و مدیریت وقت، درس، بازی و خواب کودکان خود تا حد زیادی از شدت عوارض آلودگی هوا در آنها بکاهند.
باید گفت: «عدو شود سبب خیر»؛ یعنی وقتی هوا آلوده است، باید از این آلودگی در جهت اجتماعی‌شدن و دور هم جمع شدن بیشتر خانواده‌ها استفاده کرد.
منبع : هفته نامه سلامت (شماره 300)
