صحبت کردن درباره بیماریهای دستگاه تناسلی مردان و زنان در جامعه ما به علت حجب و حیای فرهنگی حاکم آسان نیست اما از طرفی نمی‌توان بیماریهای مهم این ناحیه بدن را که هر‌گونه اختلال در آن تاثیر مهمی در کیفیت زندگی هر فرد می‌گذارد و حتی ممکن است به مرگ منتهی شود، نادیده بگیریم. به همین علت برای آشنایی بیشتر با این بیماری‌ها به سراغ دکتر سید جلیل حسینی، استاد اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن اورولوژی ایران رفتیم.
آقای دکتر، مهمترین بیماریهای ناحیه تناسلی در مردان چیست؟
در رشته اورولوژی در سال‌های اخیر طبقه‌بندی جدیدی انجام شده که بیماریهای این رشته را به 6 یا 7 رشته تخصصی تقسیم میکند و در کنگره‌های علمی نیز از همین تقسیم بندی تبعیت می‌شود. براساس این تقسیم بندی بیماریهای اورولوژی به چند دسته بیماریهای کلیه و پیوند کلیه، اورولوژی زنان، اورولوژی اطفال، انکولوژی یا سرطان در اورولوژی، اندرولوژی (شامل بیماریهای عقیمی و ناتوانی جنسی مردان) اندریولوژی (شامل روش‌های غیر تهاجمی از جمله برای دفع سنگ و اورولوژی ترمیمی (جراحی‌های ظریف و مشکل) دسته بندی می‌شود. بقیه بیماری‌ها شامل عفونت‌های دستگاه تناسلی و دفع ادرار نیز در گروه دیگری دسته بندی می‌شود که اورژانس‌های اورولوژی را هم در این دسته آخر قرار می‌دهند.
اگر از بیماریهای انکولوژی یا سرطان‌های دستگاه تناسلی شروع کنیم، باید بگوییم که بیماریهای خطرناک و مهمی در این دسته قرار دارند که عمدتاً بدون علامت هم هستند. یکی از این بیماری‌ها سرطان پروستات است که امروزه با معرفی تست PSA در سال‌های اخیر ما هم در کشور این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص می‌دهیم، درحالی که قبلاً این طور نبود؛ مثلا یک آقای مسن 50 یا 60 ساله به‌علت اینکه زمین خورده بود و دچار شکستگی کوچکی شده است به پزشک مراجعه می‌کرد و ما گراف می‌گرفتیم و متوجه سرطان پروستات می‌شدیم. آن موقع معمولاً بیماری هنگامی تشخیص داده می‌شد که بسیار پیشرفت کرده بود و درمان آن سخت‌تر بود. اما امروزه با تست PSA می‌توانیم به موقع این بیماری را تشخیص دهیم و درمان کنیم.
شیوع این بیماری چقدر است؟
این بیماری در کشور ما شیوع کمی ندارد. در هر بخش اورولوژی که نگاه کنید همواره یک یا دو بیمار مبتلا به این عارضه که منتظر عمل جراحی هستند، بستری هستند. شاید این بیماری بین یک تا 5 درصد در بین مردان شیوع داشته باشد. البته آمار من دقیق نیست، در این مورد مرکز تحقیقات اورولوژی بیمارستان سینا تحقیقات دقیقی انجام داده که می‌تواند قابل استناد باشد.
علائم بیماری سرطان پروستات چیست؟
مهمترین علامت این بیماری نامنظم شدن ادرار است. گاهی فرد مجبور است چندین بار هنگام شب برای ادرار از خواب بیدار شود و گاهی مجبور است به سرعت خود را به دستشویی برساند تا مثانه را تخلیه کند. علائم در همین حد است و خیلی زیاد نیست ولی یک بیماری خطرناک و سرطان نهفته است که در مراحل پیشرفته به جراحی‌های بزرگ و درمان‌های متعدد، سخت و خطیر نیاز دارد؛ بنابراین مهمترین علامت این بیماری اختلال در ادرار است که به‌خصوص در بین مردان بالای 45 سال دیده می‌شود. این افراد حتماً باید با یک متخصص اورولوژیست مشورت کنند و ویزیت شوند.
و اگر به موقع مراجعه نکنند؟
در غیر این صورت، ممکن است در کوتاه‌ترین زمان ممکن، متاستاز بدهد، متاستاز استخوانی، ریوی و بیماری دست اندازی‌های مختلفی بکند و در فرصت کوتاهی فرد را از بین ببرد. سرطان دیگر که به‌خصوص در کشور ما شیوع بیشتری دارد، سرطان مثانه است. این بیماری از بافت خود مثانه به‌وجود می‌آید و گاهی از کلیه و حالب که محل عبور ادرار است به‌وجود می‌آید ولی عمدتاً در مثانه است. این بیماری هم تقریباً بدون علامت است، تنها علامت آن پیدا شدن خون در ادرار است که در مراحل اولیه به وضوح دیده نمی‌شود و گاهی به‌صورت یک تغییر رنگ جدی در ادرار مشاهده می‌شود.
مردان به‌خصوص مردانی که در معرض مواد خاصی هستند، مثلاً مردان سیگاری یا افرادی که مواد افیونی مصرف می‌کنند یا در صنایع مثلاً صنایع کشتی‌سازی، لاستیک‌سازی یا حتی خشکشویی‌ها فعالیت می‌کنند، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، همچنین کسانی که در خانواده شان سابقه سرطان مثانه هست نیز در معرض این بیماری قرار دارند.
هر چه تومور سرطان مثانه بزرگتر باشد، نفوذ بیشتری به دیواره مثانه میکند و خونریزی بیشتر می‌شود اما هنگامی که به وضوح خون در ادرار دیده شود، بیماری خیلی پیشرفت کرده است. بنابراین مردان در هر سنی که باشند اگر با تغییر رنگ ادرار مواجه شدند باید آن را جدی بگیرند چون ممکن است علامت سرطان مثانه باشد. یک آزمایش ساده ادرار این مسئله را روشن میکند، البته وجود خون در ادرار صرفاً علامت سرطان مثانه نیست، ممکن است نشانه سنگ یا یک بیماری کلیوی نیز باشد که خطر جانی کمتری دارند.
آنچه مهم است و می‌تواند به سلامت و عمر فرد آسیب جدی وارد کند، سرطان مثانه است که هیچ درد و علامت دیگری ندارد. شیوع این بیماری نسبت به سرطان پروستات خیلی بیشتر است. در همه بخش‌های اورولوژی و در همه مناطق کشور همواره تعدادی از این بیماران بستری هستند. شاید حدود 10 درصد بیماران اورولوژی کشور این دسته از بیماران باشند. بیشتر این بیماران هم افراد سیگاری و افرادی هستند که در صنایع با مواد شیمیایی سر و کار دارند.
پس شیوع این بیماری در استان‌هایی که صنعتی‌ترند، بیشتر است؟
قطعاً، همین طور است اما اعلام آمار دقیق آن نیازمند مطالعات کشوری است که فعلاً اطلاعات آن را در اختیار نداریم، ممکن است وزارت بهداشت چنین آماری داشته باشد. سومین سرطان ناحیه تناسلی سرطان بیضه است. این بیماری شیوع زیادی ندارد و به ندرت دیده می‌شود ولی بیماری خطیری است که یک راه تشخیص ساده دارد. درست مثل آنچه برای تشخیص زودرس سرطان سینه به خانم‌ها توصیه می‌کنند که سینه‌هایشان را خودشان به‌طورمرتب معاینه کنند، به آقایان هم توصیه می‌شود، خودشان بیضه‌هایشان را معاینه کنند و اگر هر تغییر و نامنظمی را در بیضه‌شان دیدند، فوری به پزشک مراجعه کنند.
این بیماری گاهی به‌صورت جمع شدن آب دور بیضه دیده می‌شود اما این نامنظمی الزاماً نشانه سرطان بیضه نیست و ممکن است یک التهاب ساده باشد ولی حتماً باید به پزشک اورولوژیست مراجعه شود. چون اگر سرطان بیضه باشد بسیار خطرناک و تهاجمی است و بلافاصله به داخل شکم دست‌اندازی میکند، در آن صورت باید جراحی‌های خیلی سنگینی برای درمان آن انجام داد. اما اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، خیلی راحت درمان می‌شود.
اورژانس‌های اورولوژی چیست؟
اورژانس تعریف مشخصی دارد؛ یعنی عارضه‌ای که باید به فوریت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به آن رسیدگی شود اما متأسفانه اکثریت مردم از موارد اورژانسی خبر ندارند و نمی‌دانند چه بیماری‌هایی اورژانسی است؛ البته گاهی که با یک بیماری مانند سنگ کلیه مواجه می‌شوند چون درد زیادی دارد و بیماری پر سر و صدایی است، (درد سنگ کلیه مثل درد زایمان است) به همین خاطر فرد بلافاصله به پزشک و اورژانس مراجعه میکند. ولی اورژانسی که من می‌خواهم به آن اشاره کنم، چیز دیگری است که درمان آن کاملاً وابسته به زمان است، زمان طلایی یا GOLDEN TIME دارد و اگر بعد از زمان طلایی مراجعه شود، متأسفانه هیچ کاری برای آن نمی‌توان انجام داد.
از لحاظ فرهنگی برای ما مشکل است که خیلی راحت این بیماری‌ها را در رسانه‌ها مطرح کنیم اما از طرفی تعهد پزشکی ما ایجاب میکند با کلماتی که مطابق فرهنگ و شئون جامعه ما باشد، این مسائل را مطرح کنیم. دو نوع اورژانس مهم در اورولوژی داریم. ببینید، بیضه ناحیه‌ای از بدن مردان است که برای تولید‌مثل، نطفه تولید میکند که برای پدر شدن یک مرد هنگامی که با نطفه همسرش به اشتراک گذاشته می‌شود منجر به تولید مثل می‌شود؛ بنابراین باید سالم باشد و بتواند اسپرم یا نطفه مردانه تولید کند.
در دوران بلوغ مردان ممکن است بیضه دور طنابی که عروق بیضه را تامین میکند، بپیچد و یک حالت گردش پیدا کند، این هیچ ربطی به حالت فرد یا شکل خوابیدن ندارد. خودبه‌خود اتفاق می‌افتد و "تورسیون" بیضه نام دارد، اگر چنین حالتی اتفاق بیفتد فرد باید حداکثر ظرف 6 ساعت به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کند تا با یک جراحی ساده، بیضه را سر جایش برگرداند. در غیر این صورت بعد از گذشت 6 ساعت بیضه دچار خون مردگی می‌شود و می‌میرد که دیگر هیچ کاری برای درمان آن نمی‌توان انجام داد.
علامت این بیماری چیست؟
علامت آن درد شدید در ناحیه بیضه است که به‌صورت ناگهانی به‌وجود می‌آید، ممکن است بیضه دچار بادکردگی هم بشود. اگر چنین علائمی دیده شد، فرد باید به سرعت ظرف 2 یا 3 ساعت خود را به یک متخصص اورولوژی برساند، حتی فرصت برای مراجعه به پزشک عمومی هم نیست و نیابد وقت را تلف کرد. درد شدید بیضه البته ممکن است به‌علت ضربه خوردن حین بازی فوتبال یا عفونت باشد. اگر عفونت باشد به راحتی با آنتی بیوتیک درمان می‌شود ولی تورسیون یا گردش بیضه خطرناک است و حتماً باید در زمان طلایی 6 ساعته، در هر ساعت از شبانه‌روز که باشد بلافاصله درمان شود.
علتش چیست؟
علتش به آناتومیک بیضه مربوط است. ممکن است به‌صورت مادرزادی یک طرف بیضه سنگین‌تر یا سبک‌تر باشد و کمتر از یک درصد پسران 10تا 20 ساله ممکن است با این عارضه مواجه شوند.
یعنی عقیم می‌شوند؟
یک بیضه از بین می‌رود و باید از بدن خارج شود ولی ممکن است به‌علت تغییراتی که در بدن ایجاد میکند، سیستم ایمنی بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. در این صورت ممکن است از طریق خون و عکس‌العمل بدن، به بیضه طرف مقابل هم آسیب وارد شود در غیر این صورت ممکن است فرد برای بچه دار شدن دچار مشکل شود یا حتی عقیم شود. کمتر از نیم درصد مردان ممکن است به این عارضه مبتلا شوند.
بیماری اورژانسی دیگری که آن هم بسیار مهم است و اگر در زمان طلایی مراجعه نشود ممکن است منجر به ناتوانی جنسی دائمی فرد بشود به‌نحوی که مرد قدرت زناشویی خود را برای همیشه از دست بدهد، "پریاپیسم" است. به‌طور طبیعی مردان در زمان‌های مشخصی که صلاح می‌دانند، زناشویی می‌کنند. مدت زناشویی در افراد مختلف متفاوت است اما به‌طور کلی بعد از ارتباط جنسی آلت تناسلی مرد به حالت طبیعی قبل از این حالت برمی‌گردد اما اگر حالت نعوظ بیش از یک ساعت طول بکشد، شروع زنگ خطر است و اگر این اتفاق افتاد فرد باید حداکثر ظرف 6 ساعت به پزشک مراجعه کند.
اگر بعد از این مدت وضعیت به حالت طبیعی برنگردد منجر به ناتوانی جنسی تا آخر عمر می‌شود و هیچ درمانی نیز نخواهد داشت. متأسفانه کمتر از یک درصد مردان از این مسئله مهم اطلاع دارند؛ به همین علت این بیماران معمولاً بعد از 24 ساعت به پزشک مراجعه می‌کنند که دیگر دیر است و کاری نمی‌توان انجام داد. علت آن هم به جز ناآگاهی از اهمیت این مسئله مقداری هم به خاطر خجالت فرهنگی است. به همین خاطر سعی می‌کنند به اتفاق خانواده، خودشان مشکل را حل کنند که امکان ندارد و فقط یک متخصص می‌تواند مشکل را حل کند.
علت این عارضه چیست؟
علت آن ممکن است مصرف داروهای اعصاب و روان باشد. علل دیگری هم دارد، بعضی بیماریهای خونی ممکن است عامل بروز این بیماری باشد. افرادی که مبتلا به بیماری گلبول‌های قرمز هستند، مستعد آن هستند. اما گاهی هم بدون هیچ علتی به‌صورت خودبه‌خودی اتفاق می‌افتد. مصرف کم یا زیاد مایعات هم ممکن است این حالت را ایجاد کند.
بیماریهای عفونی دستگاه تناسلی چه مواردی هستند؟
بیماریهای عفونی دستگاه تناسلی انواع مختلفی دارند، عامل این بیماری‌ها ممکن است میکروب‌های عمومی باشند یا میکروب‌ها و ویروس‌هایی که از طریق ارتباط جنسی منتقل می‌شوند. انواع قدیمی این بیماری‌ها سفلیس و سوزاک هستند اما امروزه بیماریهای دیگری مانند ایدز و آنتی‌ژن‌هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شوند نیز مطرح هستند.
در خانم‌ها عفونت مثانه هم بیماری مهم و شایعی است که مجبورند تند‌تند مثانه را تخلیه کنند، چون سیستم خروجی مثانه و ناحیه تناسلی در زنان به هم نزدیک است احتمال عفونت در آنها زیادتر است؛ به همین علت یک تا2بار عفونت مثانه در زنان را طی یکسال طبیعی می‌دانیم و آن را جدی نمی‌گیریم ولی اگر عفونت مثانه در آقایان باشد حتماً باید به‌صورت جدی بررسی‌های لازم انجام شود. عفونت دیگر، عفونت بیضه است که در پسر‌بچه‌ها ممکن است اتفاق بیفتد که ممکن است مادرزادی باشد یا به‌صورت خودبه‌خود اتفاق بیفتد.
منبع : سلامت نیوز
