حضرت عبّاس علیه السلام، جلوه عشق و ایثار، تبلور رادمردى، صفا و وقار، و تجسّم شجاعت، شهامت و کرامت است. او در میان حماسه آفرینان کربلا و شهیدان تاریخ، از چنان جایگاه بلند و مکانت والایى برخوردار است که به گفته سیّد الساجدین، زین العابدین علیه السلام:

إنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللّه ِ تَبارَکَ و تَعالى مَنزِلَةً یَغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهَداءِ یَومَ القِیامَةِ.(1)

براى عبّاس علیه السلام، نزد خداوند تبارک و تعالى، منزلتى است که همه شهدا در روز قیامت، به او رَشک مى برند.

او از مادرى بزرگوار از قبیله بنى کِلاب که شجاع ترین، رزم آورترین و تیزْتک ترین مردانِ روزگار را در خود داشت، و در دامان پُرمهر او و در کنار برادران بى نظیرى همچون امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام، بالید و رشد کرد .

کنیه آن بزرگوار، ابوالفضل و ابو قِربه (صاحب مَشک) و القابش، سقّا(2) و قمر بنى هاشم(3) است.

عبّاس علیه السلام، قامتى بلند، سینه اى سِتَبر، بازوانى توانمند و چهره اى بس زیبا داشت، بدان سان که او را «ماه بنى هاشم» مى گفتند .

او از آغاز قیام ابا عبداللّه الحسین علیه السلام، همراه و همدل ایشان و در هنگامه نبرد کربلا، پرچمدار سپاه او بود.(4) عبّاس علیه السلام، در روزهاى سخت محاصره امام علیه السلام و یارانش، سقایت سپاه و آب رسانى به کودکان را بر عهده داشت .

او در آستانه شب عاشورا، در جمع همراهان حسین علیه السلام، هنگامى که امام علیه السلام از آنها خواسته بود تا بروند و ایشان را تنها بگذارند اوّلین کسى بود که با جملاتى سرشار از عشق و ایمان، و آکَنده از ایثار، هم گامى و جان فشانى اش را اعلام کرد .

شمر بن ذى الجوشن، در کربلا براى عبّاس علیه السلام و سه برادرش، امان نامه آورد. او که در آغاز، حتّى از رویارو شدن با شمر، نفرت داشت، در ردّ پیشنهاد سفاهت آمیز او ، شکوهمند و استوار ، گفت:

لَعَنَکَ اللّه ُ و لَعَنَ أمانَکَ ! أتُؤمِنُنا وَابنُ بِنتِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لا أمانَ لَهُ ؟! (5)

لعنت خدا بر تو و امان نامه ات باد! آیا به ما امان مى دهى، در حالى که پسر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در امان نیست ؟!

عبّاس علیه السلام، در کلام معصومان علیهم السلام، به ایثار، بصیرت، استوارى در ایمان، جهاد عظیم، آزمایش نیکو و داشتن جایگاه رَشک آور در قیامت، ستوده شده است.

امام صادق علیه السلام درباره او فرمود:

کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ نافِذَ البَصیرَةِ، صَلبَ الإِیمانِ، جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِ اللّه ِ الحُسَینِ علیه السلام و أبلى بَلاءً حَسَناً و مَضى شَهیداً.(6)

عمویمان عبّاس علیه السلام، دارای بصیرتی عمیق بود و ایمانى استوار داشت. همراه ابا عبداللّه الحسین علیه السلام، جهاد کرد و نیکو از آزمایش به در آمد و به شهادت رسید.

این قهرمان شکوهمند قیام کربلا و پشتیبان شکست ناپذیر ابا عبداللّه علیه السلام، در هنگامه اوج تنهایى امام علیه السلام و در راه رساندن آب به کام هاى خشکیده کاروان حسین علیه السلام، شهدِ شهادت نوشید .

غم شهادت او ، جان امام حسین علیه السلام را بسى فِسُرد ، بدان گونه که در کنار قامت خونینش ، از سرِ سوز ، در سوگ آن عزیز از دست رفته فرمود :

الآنَ انکَسَرَ ظَهری، و قَلَّت حیلَتی(7)؛ اکنون، پشتم شکست و چاره ام، ناچار شد.

در «زیارت ناحیه مقدّسه»، در باره او آمده است:

السَّلامُ عَلَى أبی الفَضلِ العَبّاسِ بنِ أمیرِ المُؤمِنینَ، المُواسی أخاهُ بِنَفسِهِ، الآخِذِ لِغَدِهِ مِن أمسِهِ، الفادی لَهُ الواقی، السّاعی إلَیهِ بِمائِهِ، المَقطوعَةِ یَداهُ

سلام بر ابوالفضل عبّاس، فرزند امیر مؤمنان؛ از خود در گذرنده با جان براى برادر، برگیرنده از دیروزش براى فردایش، فدایىِ او ، نگهدارنده، کوشنده براى رساندن آب به او، و کسى که دست هایش بُریده .

لازم به ذکر است که هیچ سخنى از امیر مؤمنان علیه السلام خطاب به عبّاس علیه السلام یا در باره وى در منابع معتبر، ثبت نشده است. (8)

چگونگی شهادت عباس قمر بنی هاشم علیه السلام

شیخ مفید (ره) می نویسد:

دشمنان، بر حسین علیه السلام حمله بردند و بر لشکرش، غلبه کردند. تشنگى بر او شدّت گرفت. بر سیل بند فرات، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عبّاس علیه السلام، پیشِ رویش بود . سواران ابن سعد ، راه بر او گرفتند . در میان آنان ، مردى از بنى دارِم بود که به آن سواران گفت : واى بر شما ! میان او و فرات ، حائل شوید و آب را در اختیارش نگذارید.

در ادامه می نویسد: دشمنان ، گِرد عبّاس علیه السلام را گرفتند و او را از حسین علیه السلام ، جدا کردند . عبّاس علیه السلام نیز به تنهایى با آنها جنگید تا به شهادت رسید.(9)

ابن شهرآشوب می نویسد: عبّاس، سقا، ماه بنى هاشم و پرچمدار حسین علیه السلام بود. او از دیگر برادرانش بزرگ تر بود و در طلب آب مى رفت که بر او حمله بُردند. او هم به آنها حمله بُرد. پس آنان را متفرّق کرد. زید بن وَرقاى جُهَنى، در پشت درخت خرمایى به کمین او نشست و حَکیم بن طُفَیل سِنبِسى نیز او را یارى داد و بر دست راست عبّاس علیه السلام ضربه اى زد [و آن را قطع کرد]. عبّاس علیه السلام، شمشیر را به دست چپ گرفت و به آنها حمله بُرد و چنین رَجَز مى خواند: